پنج دقیقه به دوازده

این بانک که سکان هدایتش از آوریل سال گذشته به کریستیان سوینگ سپرده شد، از سال ۲۰۰۷ که سال رونق و رشدش بود، تاکنون ۹۰ درصد ارزش‌اش را در بازار سرمایه از دست داده است.  این وضعیت وخیم البته فقط مختص دویچه بانک نیست. یک پژوهش جدید شرکت مشاوره «ارنست اند یانگ» نشان می‌دهد بانک‌های اروپایی از زمان بحران مالی ۲۰۰۸ در رقابت با بانک‌های آمریکایی کم آورده‌اند. بانک‌های آمریکایی در این مدت توانسته‌اند درآمدها، مشتریان و ارزش سهام خود را افزایش دهند. براساس این پژوهش،  ۱۰ بانک بزرگ آمریکا در نیمه اول سال ۲۰۱۹ در مجموع دو برابر و نیم ۱۰ بانک بزرگ اروپا درآمد داشته‌اند. تنها بانک آمریکایی جی‌پی مورگان ۱۸ میلیارد دلار سود به دست آورد. در‌حالی‌که بانک‌های اروپایی روی هم به سودی بالغ‌بر ۴/ ۲۶ میلیارد یورو (حدود ۲۹ میلیارد دلار) رسیده‌اند. پژوهش «ارنست اند یانگ» همچنین نشان داده که بازدهی سرمایه بانک‌های آمریکایی ۱۳ درصد بوده است. بیش از دو برابر بازدهی سرمایه بانک‌های اروپایی. ارزش ۱۰ بانک بزرگ آمریکایی در بازار سرمایه روی هم به ۳/ ۱ بیلیون دلار می‌رسد. بیش از سه برابر ارزش ۱۰ بانک بزرگ اروپا.  ارنست اند یانگ برآورد کرده که ارزش ۳۰ بانک بزرگ اروپا امروز در مجموع به ۵/ ۳ بیلیون یورو می‌رسد.

دلایل سقوط

اما دلایل این سقوط بانک‌های اروپایی دقیقا چه بود؟ چرا بانک‌های اروپایی بعد از بحران مالی به این روز افتادند، اما بانک‌های آمریکایی نه‌تنها این بحران را پشت‌سر گذاشتند، بلکه وارد عصر جدیدی از رشد و رونق شده‌اند؟ آیا بانک‌های مادرید، میلان، زوریخ و لوکزامبورگ، پاریس و فرانکفورت می‌توانند روزی دوباره به شکوه گذشته برگردند؟ توماس مایر، کارشناس سابق صندوق بین‌المللی پول و اقتصاددان سابق دویچه بانک که امروز مدیر موسسه تحقیقاتی استورچ است، بانک‌های اروپایی را گرفتار بین وال‌استریت و بانک مرکزی اروپا می‌بیند. به اعتقاد او مشکل اصلی بانک‌های اروپایی این است که مدل کسب‌وکارشان بیشتر در تسهیلات است تا بازار سرمایه و سیاست‌های پولی انبساطی بانک مرکزی اروپا با نرخ‌های بهره منفی‌اش باعث می‌شود که بانک‌ها دیگر فضایی برای درآمدزایی نداشته باشند تا بتوانند هزینه‌شان را پوشش دهند.

از نظر مایر واکنش اشتباه بانک‌های اروپایی به این شرایط هم مزید بر علت شد. او به پادکست آلمانی مورنینگ بریفینگ گفت: «من فکر می‌کنم دویچه بانک هفت سال تحولات بانکی را خواب ماند. وقتی یوزف آکرمن رئیس وقت در سال ۲۰۱۲ کناره‌گیری کرد، بهترین فرصت بود تا بانک در مسیر درستی قرار بگیرد و مدل کسب‌وکار به کل متحول شود.» این اقتصاددان مشکل را در خودبزرگ‌بینی دویچه‌بانک می‌داند: «فکر می‌‌کردند دویچه بانک در حد و اندازه‌های بانک‌های سرمایه‌گذاری بزرگ آمریکایی است. آنها قابلیت‌های خود را بیش از حد ارزیابی می‌کردند و  تاوانش را هم دادند.» آیا در این وضعیت می‌توان برای دویچه بانک آینده‌ای متصور بود. مایر خوش‌بین است: «من هنوز نمی‌خواهم از دویچه بانک قطع امید کنم، اما ساعت پنج دقیقه به دوازده است. مجال زیادی باقی نمانده. البته امیدوارم که پنج دقیقه به دوازده باشد و نه پنج دقیقه بعد از دوازده!»

به عبارت دیگر صنعت مالی اروپا برای بقا تلاش می‌کند. در این میان از نگاه بسیاری از کارشناسان، به‌خصوص کارشناسان منتقد آلمانی، سیاست نرخ بهره بانک مرکزی اروپا، در این میان برای برخی از بانک‌های اروپایی احتمالا مرگبار خواهد بود. کریستیان اوسیگ، مدیرعامل اتحادیه بانک‌های آلمان هفته گذشته در گفت‌وگو با رادیوی «دویچلند‌فونک» گفت با این سیاست بهره بانک مرکزی اروپا نمی‌توان با رکود کنونی در اقتصاد مقابله کرد. چون علت‌های این رکود عواملی است که بیشتر سیاسی-اقتصادی است و با نرخ بهره نمی‌توان روی آنها تاثیر زیادی گذاشت.

مشتریان فردی و نرخ بهره منفی

علت اینکه نرخ بهره منفی بانک‌ مرکزی اروپا، بانک‌های آلمانی را تا این حد با مشکل مواجه می‌کند این است که هسته اصلی مدل کسب‌و‌کار صنعت مالی آلمان، مشتریان فردی هستند، اما امروز درآمدزایی با سپرده‌های یک شهروند معمولی که با این نرخ بهره‌ها سودی عایدش نمی‌شود، سخت شده است. به عبارت دیگر سود بانک‌ها که همین حالا هم همین طور کم می‌شود، در سال‌های آتی بیشتر از این هم کاهش خواهد یافت. سیاست نرخ بهره منفی چه بسا برای برخی بانک‌ها زیان‌آور هم باشد. این سناریویی است که شرکت مشاوره تخصصی آلمانی «زِب» در یک پژوهش که به‌تازگی انجام داده، به آن رسیده است.

این پژوهش نشان داده که مجموع درآمد صنعت مالی در این کشور بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۸ از ۵۵ میلیارد یورو به ۱/ ۴۹ میلیارد یورو کاهش پیدا کرده است. بر اساس برآوردی که این شرکت انجام داده تا سال ۲۰۲۲ این درآمدها به ۶/ ۴۶ میلیارد خواهد رسید. درآمد حاصل از پس‌اندازها نیز طبق این سناریو با بهره منفی بانک مرکزی اروپا از ۶/ ۶ میلیارد یورو در سال ۲۰۱۸ ممکن است، به تنهایی به ۶/ ۱ میلیارد یورو در سال ۲۰۲۳ برسد. آن هم در شرایطی که هزینه‌ها در حال افزایش‌اند. از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۳ هزینه‌های بانک‌ها با ۷۱/ ۶ درصد افزایش به ۳/ ۴۹ میلیارد یورو خواهد رسید. هزینه‌های ریسک هم که تا سال ۲۰۲۳ به ۸/ ۲ میلیارد یورو می‌رسد، به آن اضافه می‌شود. کارشناسان بانکی معتقدند بانک‌های اروپایی برای آنکه از این شرایط نجات پیدا کنند، باید تحولی اساسی در مدل کسب‌و‌کار بانکداری خود ایجاد کنند و مانند رقبای آمریکایی خود بیشتر به سمت بانک‌های سرمایه‌گذاری حرکت کنند چون تداوم وضع موجود آنها را با مشکلات جدی‌تری روبه‌رو خواهد کرد.