کابوس بعدی چیست؟

چندی پیش در حاشیه نشست گروه ۲۰ اقتصاد بزرگ در ژاپن، ترامپ و رئیس جمهوری چین توافق کردند مذاکرات تجاری از سر گرفته شود و در مدت مذاکرات تعرفه بر کالاهای صادراتی طرف مقابل اعمال نشود. اما سه هفته قبل ترامپ تهدید کرد اگر تا پایان ماه جاری میلادی توافق تجاری با چین حاصل نشود بر ۳۰۰ میلیارد دلار دیگر از کالاهای صادراتی این کشور به آمریکا تعرفه ۱۰ درصدی اعمال خواهد شد. سخنان او سرمایه‌گذاران را دچار وحشت کرد و به مدت دو هفته شاخص‌های مالی در بورس‌های بزرگ کاهش یافتند. همچنین درباره اقدامات تلافی‌جویانه چین نگرانی‌های عمیقی وجود داشته است. هفته گذشته ترامپ اعلام کرد اعمال تعرفه بر باقی کالاهای صادراتی چین تا پانزدهم دسامبر یعنی پایان سال‌جاری میلادی به تعویق می‌افتد و برخی کالاها از فهرست اعمال تعرفه خارج شده است. با انتشار این خبر قیمت نفت رشد کرد، اما به‌نظر می‌رسد برای تغییر موضع در قبال چین و جلوگیری از بروز رکود در اقتصاد آمریکا کمی دیر شده است.

پایان هفته گذشته منحنی بازده اوراق خزانه در آمریکا وارونه شد؛ یعنی نرخ بازده اوراق ۱۰ ساله به پایین‌تر از نرخ بازده اوراق دو ساله رسید و این به معنای تقاضای بالاتر برای گروه اول اوراق و وحشت سرمایه‌گذاران درباره آینده است. در رکودهای قبل، اغلب اوقات قبل از بروز رکود چنین تغییری در نرخ‌ها مشاهده شده است. در نتیجه این تحول، بازارهای مالی دچار شوک شدند و سرمایه‌گذاران به فروش سهام و انواع مواد‌ اقدام کردند. از مدت‌ها پیش نهادهای بین‌المللی نسبت به تبعات غیرقابل کنترل تنش‌های تجاری بین چین و آمریکا هشدار می‌دادند اما ترامپ به هر دلیل توجهی به این هشدارها نمی‌کرد. اکنون به‌نظر می‌رسد او از تصمیم‌هایی که در ماه‌های اخیر گرفته متاسف است، اما این تاسف فایده‌ای ندارد. در اکثر اقتصادهای بزرگ وضعیت شاخص‌های اقتصادی نگران‌کننده شده و کارشناسان معتقدند این شرایط برای مدتی بدتر خواهد شد. به باور آنها به تعویق افتادن اعمال تعرفه بر کالاهای صادراتی چین به آمریکا چیزی را تغییر نمی‌دهد و اقتصاد دو کشور مدت‌هاست تحت‌تاثیر تعرفه‌های کنونی قرار داشته است. نکته مهم‌تر این است که ابهام درباره آینده از حجم سرمایه‌گذاری‌ها کاسته و تجارت جهانی را کم کرده است. این بدان معناست که ترامپ برای مدتی دیگر باید شاهد ضعف در شاخص‌های اقتصاد آمریکا باشد و اگر مذاکرات تجاری به نتیجه نرسد شرایط بدتر خواهد شد.

تغییر مکرر موضع‌گیری‌های ترامپ سبب شده سرمایه‌گذاران به سخنان او اعتماد نداشته باشند. هر روز ممکن است ترامپ نظری جدید درباره چین بدهد و در این فضای پر ابهام میزان ریسک‌پذیری به‌شدت کاهش می‌یابد. البته ممکن است بانک مرکزی آمریکا در واکنش به شرایط دشوار پدید آمده بار دیگر نرخ‌های بهره را پایین آورد، اما درباره موثر بودن این اقدام تردیدهایی وجود دارد. جو منفی کنونی برای مدتی دیگر ادامه پیدا خواهد کرد زیرا ضعف در مجموعه‌ای از داده‌ها به وضوح قابل‌مشاهده است. برای مثال داده‌های اخیر از تولید صنعتی چین ضعیف‌ترین داده‌ها از سال ۲۰۰۲ بودند، اقتصاد آلمان در سه ماهه دوم سال‌جاری میلادی کوچک شده و در آستانه رکود قرار گرفته است و بحران سیاسی در انگلستان افق اقتصاد این کشور را مبهم و نگران‌کننده کرده است. همچنین فروش خودرو در چین در ۱۳ ماه از ۱۴ ماه اخیر کاهش یافته و در هند و آلمان نیز میزان فروش خودرو کاهش یافته است. از حجم فعالیت‌ها در بخش تولید کارخانه‌های جهان کاسته شده و رشد فعالیت‌ها در بخش خدمات کند شده است. انتظار می‌رود در واکنش به شرایط نگران‌کننده کنونی، بانک‌های مرکزی بزرگ ازجمله بانک مرکزی اروپا و بانک مرکزی آمریکا به اجرای برنامه‌های حمایتی پولی تشویق شوند. بانک مرکزی آمریکا در نشست اخیر خود نرخ‌های بهره را پایین آورد البته رئیس این نهاد گفت بانک مرکزی قصد ندارد برنامه‌های حمایتی پولی را ادامه دهد.

برخی اقتصاددان‌ها معتقدند اگر رکود اقتصادی رخ دهد نرخ بازده اوراق خزانه به صفر درصد می‌رسد یا حتی ممکن است منفی شود. کاهش پایدار نرخ بازده اوراق خزانه در اقتصادهای بزرگ یک کابوس برای بازار نفت است زیرا نشان می‌دهد شرایط بنیادی اقتصاد جهان دچار اختلال شده است. شدت یافتن تنش‌های تجاری تحقق این کابوس را تسهیل می‌کند. اواخر هفته قبل نرخ بازدهی اوراق خزانه ۳۰ ساله به ارقام بی‌سابقه کاهش یافت و این یعنی سرمایه‌گذارها در حال حرکت به سمت حوزه‌های امن سرمایه‌گذاری هستند زیرا تصور می‌کنند رکود رخ خواهد داد. هفته قبل ترامپ در نهایت پذیرفت تعرفه‌ها عمدتا بر مصرف‌کنندگان آمریکایی تاثیر می‌گذارد. او قبلا بارها گفته بود جنگ تجاری بیش از آنکه به آمریکا لطمه وارد کند به چین زیان می‌رساند و دولت چین به‌دلیل تعرفه‌ها باید میلیاردها دلار به آمریکا پرداخت کند. اگر ترامپ از این پس عاقلانه رفتار کند می‌توان روی به نتیجه رسیدن مذاکرات تجاری دو طرف حساب کرد.

ماه آینده میلادی مذاکرات رودرروی هیات‌های تجاری چین و آمریکا برگزار می‌شود و بعید نیست آمریکا از برخی درخواست‌های خود عقب‌نشینی کند تا توافقی هرچند ناقص بین دو کشور به‌دست آید. از دید چین، تغییر مداوم سیاست‌های آمریکا در قبال مسائل تجاری به این معناست که ترامپ پذیرفته است اگر اقتصاد آمریکا دچار ضعف پایدار شود او از لحاظ سیاسی توانایی ادامه حیات نخواهد داشت. چین می‌تواند برای مدتی طولانی فشارهای آمریکا را تحمل کند، اما ترامپ سال آینده انتخابات ریاست‌جمهوری را پیش‌رو دارد و از پیش سیاست‌های او در حوزه‌های مختلف از محبوبیت وی کاسته است. تحلیلگران خوش‌بین به آینده بازار نفت معتقدند در ماه‌های آینده چین و آمریکا از تنش‌ها خواهند کاست و جو منفی کنونی آرام خواهد شد در نتیجه بازار نفت رونق پیدا خواهد کرد، اما درباره میزان افزایش قیمت‌ها اتفاق نظر وجود ندارد زیرا حتی اگر تنش‌های تجاری بین چین و آمریکا کاهش یابد ضعف عمومی در اقتصاد جهان و رشد عرضه نفت دو مانع افزایش قیمت‌ها هستند که بعید است به‌زودی از میان بروند.

مادام که داده‌های ضعیف از شاخص‌های اقتصادی منتشر می‌شود و انواع بحران‌های سیاسی و اقتصادی بر بنیان‌های اقتصاد جهان فشار وارد می‌کند، رشد قابل‌ملاحظه قیمت نفت تحقق نخواهد یافت. تولیدکنندگان نفت عضو اوپک و روسیه به قیمت‌های بسیار بالاتر از ارقام کنونی علاقه‌مند هستند و انتظار می‌رود برنامه کاهش عرضه پس از مارس سال آینده ادامه پیدا کند. تاکنون تنش‌های تجاری بین چین و آمریکا تقاضای این دو کشور برای نفت را به میزان قابل‌ملاحظه‌ای پایین نیاورده است. تحلیلگران کامرز ‌بانک معتقدند حتی اگر تقاضا کاهش یابد عربستان و روسیه می‌توانند از عرضه خود بکاهند و بازار جهانی نفت در نیمه دوم سال‌جاری میلادی با کسری عرضه مواجه است. اما سال آینده میلادی شرایط تغییر خواهد کرد به این معنا که احتمال بروز رکود در اقتصاد جهان بر قیمت‌ها فشار وارد می‌کند و بازار با مازاد عرضه مواجه خواهد شد. اگر تنش‌های تجاری ادامه یابد یا شدت پیدا کند، کابوس بازار نفت تحقق خواهد یافت و حتی کاهش عرضه از سوی اوپک پلاس نمی‌تواند از سقوط قیمت‌ها جلوگیری کند.