، هوشمندسازی نظام مالیاتی کشور، جلوگیری از فرارهای مالیاتی و شناسایی راه‌های فرار از پرداخت مالیات، همچنین شناسایی گروه‌های جدید هدف و افزایش سهم مالیات از بودجه در سال‌های اخیر مورد توجه دولت قرار گرفته و برای آن برنامه‌ریزی شده است. اعتقاد بر این است که در صورت هوشمندسازی نظام مالیاتی، امکان فرارهای مالیاتی به حداقل خواهد رسید و از این طریق علاوه بر کسب درآمد غیرنفتی برای کشور، عدالت مالیاتی نیز اجرا خواهد شد. در این زمینه، نشریه تازه های اقتصاد گفتگویی با امیدعلی پارسا؛ معاون وزیر اقتصاد و رییس کل سازمان امور مالیاتی انجام شده که با هم می‌خوانیم.
دولت‌ها در طول سال‌های اخیر برای رهایی بودجه از وابستگی به درآمدهای نفتی، حذف فشارهای تحریمی، و همچنین افزایش سهم درآمدهای مالیاتی برخی اقدامات را انجام داده‌اند. آیا نظام فعلی مالیاتی ظرفیت کسب درآمدهای جدید و جایگزینی آن را با منابع نفتی کشور دارد؟
مالیات پاک‌ترین، مطمئن‌ترین، و سالم‌ترین منبع تأمین مالی دولت‌هاست و به‌دلیل اینکه جنبهٔ درون‌زایی و پایداری اقتصادی را به‌همراه دارد، بهترین نسخه برای رهایی اقتصاد از درآمدهای نفتی شناخته می‌شود. درآمدهای مالیاتی می‌تواند علاوه بر رفع مشکلات مربوط به کسری بودجهٔ سنواتی، بسیاری مشکلات ریشه‌ای اقتصاد کشور را که به درآمدهای نفتی مربوط است نیز حل کند. امروز، عادلانه‌ترین شکل مالیات‌ستانی را باید در زمینه‌های وصول مالیات از ثروت، درآمد، و مصرف دانست که در نقطهٔ مقابل فروش دارایی‌ها، استقراض، چاپ پول، و یا فروش نفت قرار دارد که این‌گونه موارد دارای پیامدهای عمومی است. بنابراین، استفاده از این روش‌ها در اقتصاد مسائل و چالش‌هایی مانند رشد نرخ تورم و نقدینگی، ورشکستگی، و ناکارآمدی را به‌همراه خود خواهد داشت. درحال حاضر، سهم مالیات از تولید ناخالص داخلی در ایران به نسبت کشورهای دیگر پایین است و در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته بیانگر این است که اقتصاد ایران متناسب با ظرفیت‌های خود در بخش مالیات‌ستانی عمل نمی‌کند و به همین دلیل میزان فرارهای مالیاتی بالاست و از آن‌سو نیز با معافیت‌های گستردهٔ مالیاتی مواجه‌ایم.
در فرایند افزایش سهم مالیات از درآمدهای کشور، اصلاح نظام مالیاتی چگونه و با چه کیفیتی باید انجام شود؟
پرداخت مالیات را باید عادلانه‌ترین و منصفانه‌ترین روش ادارهٔ کشور دانست. ازاین‌رو، ضرورت اصلاح نظام مالیاتی و همچنین تحول‌آفرینی در این بخش از اهمیت بسیاری برخوردار است. البته با توجه به اینکه طی سال‌های اخیر در این بخش اقدامات مناسبی نیز صورت گرفته است، همچنان با وضع مطلوب و استانداردهای جهانی فاصله داریم. تحقق آنچه در دنیا با عنوان نظام مدرن و هوشمند مالیاتی شناخته می‌شود، نیازمند انجام اقدامات بنیادین در نحوهٔ مالیات‌ستانی و همچنین شیوهٔ اجرای فرایندهای مالیاتی است.
ویژگی‌ها و مشخصه‌های نظام مالیاتی هوشمند چیست؟
اگر بخواهیم به مشخصه‌های یک نظام مالیات‌ستانی هوشمند برسیم، باید از وضعیت مالیات‌ستانی سنتی کشور اطلاع کافی داشته باشیم. این شیوهٔ وصول مالیات که به روش علی‌الرأس متکی است، به‌نحوی است که طی آن ممیز مالیاتی در رسیدگی به پرونده‌های مالیاتی نقش اساسی خواهد داشت. به‌دلیل اینکه در این روش امکان دردست‌داشتن اطلاعات روشن از فعالیت‌های اقتصادی ممکن نیست، بنابراین امکان تشخیص دقیق و عادلانهٔ مالیات نیز امکان‌پذیر نیست. بنابراین در این شیوه، همواره با نارضایتی مؤدیان مالیاتی مواجه هستیم. برای اینکه کشور بتواند از نظام مالیات‌ستانی سنتی به مالیات‌ستانی هوشمند برسد، باید دو گام بسیار مهم را بردارد. نخستین گام این است که طرح جامع مالیاتی به مرحلهٔ اجرا گذاشته شود که البته در این زمینه اقدامات نهایی شد و به سرانجام رسید. باید گفت با برداشته‌شدن این گام بسیار مهم، زمینه برای ایجاد نظام مالیاتی مدرن در ساختار اقتصادی کشور فراهم شده است. در گام دوم که در دست اجراست، با مدرن‌سازی و هوشمندسازی نظام مالیاتی سروکار داریم و از این طریق امکان دریافت اطلاعات دستگاه‌های ذی‌ربط فراهم و در بانک‌های اطلاعاتی ذخیره می‌شود. از این طریق، امکان به‌دست‌آوردن ریزداده‌های اطلاعات اقتصادی افراد فراهم می‌شود. با اجرای گام دوم، این امکان فراهم می‌شود که بتوان در بخش مالیاتی خدمات بسیاری به‌صورت الکترونیک به مردم ارائه کرد. باوجوداین، به‌دلیل وجود زمینه‌های سنتی، این روش نیز به‌صورت کامل منجر به عدالت مالیاتی نخواهد شد و بیشتر از اینکه عدالت مالیاتی را محقق کند، به اتوماسیون فرایندهای مالیاتی منجر می‌شود. پس باید گفت همچنان شیوهٔ مالیات‌ستانی علی‌الرأس و فرارهای مالیاتی به‌عنوان چالش‌های مهم در بخش مالیاتی وجود خواهند داشت.
سازمان مالیاتی چه برنامه‌هایی برای رفع چالش‌های فعلی مالیات‌ستانی و بهبود کیفیت وصول مالیات در اقتصاد ایران پیش‌بینی کرده است؟
به‌منظور ایجاد تحول در نظام مالیاتی و همچنین دستیابی به توسعهٔ اقتصادی، سیاست‌ها و برنامه‌های مهمی در دستور کار داریم. وصول درآمدهای مالیاتی از طریق مدرن‌سازی نظام مالیاتی و همچنین هوشمندسازی مبتنی بر ریزداده‌های ثبتی مؤدیان در کنار تکمیل پایگاه اطلاعات مؤدیان مالیاتی و برخی اقدامات اولویت‌دار همچون نصب، راه‌اندازی، و استفاده از پایانه‌های فروشگاهی ازجملهٔ اقداماتی است که در این بخش می‌توان از آن‌ها نام برد. هدف این است که کیفیت نظام مالیاتی با استفاده از این روش‌ها، تولید اظهارنامه، و تشخیص مالیاتی افزایش یابد. در همین بخش باید از تلاش برای مقابلهٔ سیستمی و یکپارچه با فرارهای مالیاتی و پیشگیری از گسترش این پدیده نام برد و برای اینکه بتوانیم در زمینهٔ مقابله با فرارهای مالیاتی موفق باشیم، راهی جز دستیابی به اطلاعات همهٔ دستگاه‌های ذی‌ربط در خصوص مبادلات، معاملات، دارایی‌ها، و سرمایهٔ افراد وجود ندارد. اگر بتوان در زمینهٔ مقابله با فرارهای مالیاتی موفق عمل کرد، عدالت مالیاتی گسترش می‌یابد و در کنار رشد و توسعهٔ اقتصادی کشور، تحقق کامل درآمدهای مالیاتی نیز دور از انتظار نخواهد بود.
ملموس‌بودن هزینه‌کرد درآمدهای مالیاتی می‌تواند یکی از راهکارهای تشویق جامعه به پرداخت مالیات باشد. در این زمینه چه اقداماتی باید صورت پذیرد؟
سازمان امور مالیاتی به‌منظور جلب اعتماد عمومی و توسعه و ترویج فرهنگ مالیاتی، ارتقای اعتماد عمومی در جامعه را نسبت به کارکرد نظام مالیاتی در دستور کار خود دارد. در این رابطه، افزایش آگاهی عمومی دربارهٔ نقش و کارکرد مالیات در جامعه و همچنین حضور پُررنگ رسانه‌ها می‌تواند در زمینهٔ افزایش میزان مشارکت مردم مؤثر باشد. از آن‌سو، معرفی مصادیق عینی هزینه‌کرد مالیات و تبیین شیوه‌های مصرف درآمدهای مالیاتی نیز می‌تواند منجر به ترغیب مؤدیان مالیاتی شود. انجام این‌گونه اقدامات می‌تواند برداشت‌های احتمالی نادرست از عملکرد نظام مالیاتی و همچنین برخی سوگیری‌ها را تغییر دهد. به‌صورت کلی، باید گفت یک نظام مالیاتی کارآمد و متحول باید دربردارندهٔ مؤلفه‌های فرهنگی، ظرفیت‌های رسانه‌ای، و ارتباط مناسب با مردم باشد. امروزه، نظام‌های موفق مالیاتی در دنیا پیشرفت‌های خود را مرهون حرکت مناسب در زمینه‌های ایجاد و ارتقای سطح فرهنگ مالیاتی می‌دانند و از این طریق توانسته‌اند میزان مشارکت مردم را در پرداخت مالیات افزایش دهند.
نظام مالیاتی برای تحقق شعار سال که به رونق تولید نام‌گذاری شده چه گام‌هایی برداشته است؟
حمایت از صادرکنندگان و ارائهٔ معافیت‌های قانونی و برقراری مشوق‌ها از برنامه‌های کلیدی سازمان مالیاتی به‌شمار می‌رود. در حمایت از تولیدکنندگان نیز حمایت‌های مالیاتی هدفمند را برای تولیدکنندگان هوشمند پیگیری و دنبال می‌کنیم. اینکه وصول مالیات معوق به‌صورت زمان‌بندی‌شده را دنبال می‌کنیم نیز یک اقدام حمایتی محسوب می‌شود و در همین راستا نیز به‌دنبال گسترش پایه‌های مالیاتی، ساماندهی معافیت‌ها، اصلاح فرایندهای حسابرسی، و دادرسی در وصول مالیات در کنار تقویت میزان رضایت مؤدیان در نظام جدید مالیاتی هستیم. البته، برخی اقدامات دیگر را نیز در بخش درون‌سازمانی ازجمله اصلاح ساختار تشکیلات اداری و نظام‌های انگیزشی، شایسته‌سالاری، و مقابلهٔ مؤثر با تخلفات و درعین‌حال تکریم همکاران نیز به‌عنوان اولویت‌ها دنبال می‌کنیم. در کنار انجام تمام این موارد، باید گفت نظام مالیاتی به‌تنهایی امکان پیشبرد تحول مالیاتی را ندارد و در این راه نیازمند همراهی قوای سه‌گانه و باور مدیران میانی دستگاه‌ها هستیم و در این‌صورت می‌توانیم به هوشمندسازی نظام مالیاتی و مدرن‌سازی آن که از پیش‌شرط‌های توسعهٔ هر کشوری به‌حساب می‌آید دست پیدا کنیم. تازمانی که کشور از یک نظام مالیاتی هوشمند و مدرن برخوردار نباشد، شفافیت اقتصادی حاصل نخواهد شد و نمی‌توان امیدوار بود که فرارهای مالیاتی که در حقیقت دزدی و دست در جیب مردم کردن است نیز کاهش یابد.
موضوع مقابله با فرارهای مالیاتی و اقداماتی که در این زمینه صورت می‌گیرد، می‌تواند منجر به افزایش سطح رضایتمندی جامعه و تشویق به پرداخت مالیات شود. در این زمینه چه پیگیری‌هایی انجام شده است؟
فرار مالیاتی و تلاش برای نپرداختن مالیات و مخفی‌کردن درآمدهای مشمول مالیات امروز دیگر تنها یک تخلف نیست، بلکه به استناد قانون مالیات‌های مستقیم جرم تلقی می‌شود و در قانون مجازات‌هایی برای آن پیش‌بینی شده است. برای مقابله با فرارهای مالیاتی، دستگاه‌های امنیتی، نظارتی، امنیتی، انتظامی، و بازرسی امروز به اجماع رسیده‌اند و برخورد جدی با این مقوله در دستور کار قرار دارد. البته، نظام مالیاتی برای رسیدن به اهداف و آمال خود که مهمترین آن‌ها توسعهٔ همه‌جانبهٔ کشور از طریق افزایش درآمدهای مالیاتی است، نیازمند اصلاحات و تغییرات اساسی در شیوه‌های رفتاری بازیگران این عرصه و تغییر قواعد بازی است. سازمان امور مالیاتی امروز پیشتاز در امر توسعه است و از طریق این‌گونه تلاش‌ها می‌توان بر مشکلات اقتصادی کشور غلبه کرد.
برای دریافت شماره ۱۵۷ تازه‌های اقتصاد اینجا را کلیک کنید.
ثبت نظر