روایت شهادت امام رضا (ع) بر پرده اصیل ایرانی

به گزارش شبکه خبری بانک و بیمه "بینا" به نقل از ایرنا 

پرده خوانی یا پرده گردانی از جلوه های اصیل هنر ایرانی است که ریشه در آیینهای نمایشی مذهبی از دوران صفوی دارد. پرده خوانی در واقع یک هنر ترکیبی از چند شاخه هنری دیگر مانند قصه گویی و نقالی، نقاشی یا شمایل نگاری و موسیقی است.
در این چارچوب تصاویر قهرمانان قصه و رویدادهای آن مبتنی بر باوری که عامه مردم از آنها وقایع دارند توسط نقاشان بر پرده ای کشیده می شوند و نقال از روی نقشهای و تصاویر پرده، داستانهای بزرگان دین یا اساطیر کهن ایران زمین را روایت می کند.
هنر پرده خوانی بر پایه روایتهای افسانه ‌ای و تاریخی برگرفته از کلام نقالان مذهبی، مداحان و تعزیه ‌خوانان، بهره ‌گیری از تخیل و احساس هنری تصویر‌گران پرده و باورهای عامه شکل گرفته و تا امروز هرچند نه چندان شایع، تداوم داشته است.
در واقع پرده خوانی با هنرها و مقوله هایی مانند سخنوری، نقالی، روضه خوانی، مداحی، تعزیه خوانی و موسیقی آوازی پیوندی دیرینه دارد و از دیرباز این نوع روایتگری در خاطره جمعی ایرانیان ثبت شده و هنری ارزشمند به شمار می رفته است.
چند سالی است که به مدد متولیان فرهنگی، هنر پرده خوانی در کل کشور رونقی دوباره یافته و در همین راستا برای نخستین بار پرده خوانی مبتنی بر روایت زندگانی و شهادت امام رضا (ع) به همت موسسه آفرینشهای هنری آستان قدس رضوی در مشهد آغاز شده است.
«سوگواره روایت عشق» مبتنی بر زندگانی امام هشتم (ع) برای نخستین بار پارسال اجرا و برای اولین بار بود که پرده شهادت آن امام همام توسط شمایل نگاران به تصویر کشیده می شد.
امسال این سوگواره همزمان با دهه پایانی ماه صفر گسترش بیشتری یافت و با بهره گیری از بهترین مرشدان سراسر کشور برای نخستین بار در حرم مطهر امام رضا (ع) و به ویژه برای زائران پیاده امام رضا (ع) اجرا شد.

** ریشه های هنر پرده خوانی
کارشناس تعزیه خوانی و پرده خوانی در مشهد به خبرنگار ایرنا گفت: پرده خوانی و فضای پرده یکی از الگوهای نمایش اصیل آیینی ایرانی است.
محمد جهانپا افزود: پرده خوانان یکی از عوامل موثر بر نگارش روایات مبتنی بر حادثه کربلا و حوادثی بودند که بر اهل بیت عصمت و طهارت (ع) گذشت. این رویدادها در گذر دورانها سینه به سینه از نقالی به نقال دیگر گشته و روایت و در ذهن مردم کوچه و بازار ثبت شده است.
وی نقالی را از هنرهای اصیل ایرانی و نقالان را نگهبانان تاریخ شفاهی در گذر تاریخ توصیف و بیان کرد: از سوی دیگر یکی از امتیازات پرده خوانی را می توان روایت همراه با نمایش تصویر دانست که رویدادها را در ذهن مردم ماندگار می سازد.
این کارشناس هنری ادامه داد: هنر پرده خوانی از دوران صفوی در ایران شکل گرفت و اوج آن در دوران قاجار بود اما در دوران پهلوی به دستور رضاخان اجرای این هنر در شهرها ممنوع شد و پرده خوانان و تعزیه خوانان مجبور شدند به سمت روستاهای دورافتاده برای اجرای هنر خود بروند.
وی گفت: موج مدرنیته و ظهور فناوری نوین باعث شد هنر پرده خوانی در شرایط سختی قرار گیرد اما به مدد مردم و متولیان فرهنگی چند سالی است که این هنر اصیل ایرانی از انزوا درآمده و رونق گرفته است. در همین راستا جشنواره پرده خوانی رضوی هر سال در یاسوج برگزار می شود. همچنین حوزه هنری تبلیغات اسلامی تهران متولی برگزاری «جشنواره پرده خوانان علوی» شده است.

** روایت عشق از پرده
مدیر دفتر تئاتر موسسه آفرینشهای هنری آستان قدس رضوی و مسئول پرده خوانی «سوگواره روایت عشق» به خبرنگار ایرنا گفت: در تعزیه خوانی برخی وقایع تاریخی نسخه هایی وجود داشت که سندیت تاریخی یا روایتی نداشتند لذا بر اجرای آنها مشکلاتی مترتب بود و مجالس نقالی آنها کمتر برگزار می شد.
وی افزود: در مورد پرده خوانی زندگانی و شهادت امام رضا (ع) هیچ پرده کلی مربوط به شرح زندگی آن حضرت به ویژه ماجراهای مربوط به دوران مهاجرت ایشان از مدینه به مرو، کشیده نشده بود. درباره پرده خوانی پیرامون حضرت فقط چند تابلو با شمایل نقاشیهای قهوه خانه ای وجود داشت که بهترین آن مربوط به یکی از اساتید برجسته به نام آقای حمیدی بود که ماجرای مباحثه امام رضا (ع) را با پیروان دیگر ادیان ترسیم کرده بود.
جهانپا ادامه داد: پارسال از هنر استاد حمیدی که از بازماندگان و شاگردان خلف اساتید نقاشی پرده خوانی یا نقاشی قهوه خانه ای ایران است بهره گرفته شد و وی برای نخستین بار پرده زندگانی حضرت رضا (ع) را بر اساس مستندات تاریخی و روایات مورد قبول پژوهشگران و دانشمندان نقاشی کرد.
وی گفت: پارسال 10 نفر از بهترین پرده خوانان ایران گرد هم آمدند و از این پرده زندگانی امام رضا (ع) رونمایی شد. سپس یک طومار بسیار عالی توسط دکتر فتحعلی بیگی برای این پرده نوشته و به عنوان مرجع اصلی اجرای پرده زندگانی حضرت رضا (ع) و روایت خوانی نقال یا مرشد ثبت شد.
مسئول پرده خوانی سوگواره روایت عشق افزود: همچنین برای نخستین بار تلاش شد برای نقالان این پرده لباس متحدالشکل مهیا شود تا دیگر لباس درویشی که عموما نقالان برتن می کردند و سنخیتی با مفهوم پرده نداشت حذف گردد. به این ترتیب پارسال نقالان در قالب نخستین 'سوگواره روایت عشق' پرده زندگانی امام رضا (ع) را در 10 نقطه از کشور روایت کردند که بسیار مورد توجه عموم قرار گرفت.
وی ادامه داد: امسال نیز همزمان با دهه پایانی ماه صفر دومین «سوگواره روایت عشق» در حرم مطهر امام رضا (ع) در مشهد و نیز ایستگاههای صلواتی پذیرایی از زائران حرم مطهر رضوی و اماکن فرهنگی توسط نقالان برجسته به اجرا درآمد.
معاون هنری موسسه آفرینشهای هنری آستان قدس رضوی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: دومین سوگواره پرده خوانی روایت عشق با اجرای هشت پرده خوان برجسته در مشهد از جمله مرشد محسن میرزاعلی، مرشد بصیری، مرشد حسن بیگی، مرشد شعبان میرزاعلی و مرشد علیرضا حیدرپور برپا شد.
مهدی سیم ریز افزود: در این چارچوب از روز یکشنبه 13 آبان جاری اجرای «سوگواره روایت عشق» در ایستگاههای پذیرایی از زائران پیاده رضوی در هفت جاده منتهی به مشهد آغاز شد. از روز سه شنبه 15 آبان هم اجرای این سوگواره در اماکن فرهنگی سطح مشهد به ویژه ورودیهای شهر مانند فرودگاه و پایانه مسافربری صورت گرفت. همچنین پرده خوانان در ایوان شمالی صحن قدس حرم مطهر رضوی روایت عشق را اجرا کردند.
وی ادامه داد: موضوع پرده خوانی روایت عشق فرازهایی از زندگانی امام رضا (ع)، مباحث مربوط به هجرت حضرت از مدینه به مرو، قرائت حدیث سلسله الذهب در نیشابور، مباحثه و مناظرات حضرت با اندیشمندان زمانه، نماز باران و شهادت امام (ع) است.
مسئول پرده خوانی سوگواره روایت عشق هم گفت: در «سوگواره روایت عشق» جوانان حضور فعالی دارند. همزمان با اجرای این سوگواره هفت جوان جویای نام، تحت آموزش نقالان بنام ایرانی قرار گرفتند.
جهانپا افزود: هنر پرده خوانی در باب ترویج سیره حضرت رضا (ع) اقدام موثری به شمار می رود زیرا می توان با بهره گیری از این هنر در مشهد طی هر سال سیره اخلاقی حضرت را به بهترین شیوه ترویج نمود. حضرت رضا (ع) آموزه های جذابی در فضای شهروندی و حقوق شهروندی دارند که اگر هر کدام در قالب هنر پرده خوانی ترویج یابند دوستی و محبت بین مردم بیشتر می شود.
وی ادامه داد: درصدد هستیم علاوه بر گسترش اجرای: سوگواره روایت عشق در طول سال و ایام مختلف، این سوگواره وارد مجالس وعظ و مناسبتهای مختلف نیز شود و با کار بیشتر بر روی سیره اجتماعی حضرت رضا (ع) بر جذابیت آن افزوده گردد.

** تداوم پرده خوانی بدون حمایت دولت
یکی از نقالان برجسته کشور و مسئول دفتر تعزیه و هنرهای نمایشی آیینی حوزه هنری تبلیغات اسلامی تهران به خبرنگار ایرنا گفت: هنر نقالی را از پدرم آموختم و او نیز از پدرش آموخت. در واقع این هنر سینه به سینه در خانواده ام گشته و به من رسیده است.
مرشد محسن میرزاعلی اظهار داشت: هنر نقالی یا پرده خوانی «بومی مردمی» است و اگر دولت هم از آن حمایت نکند به صورت جسته گریخته توسط هنرمندان مردمی اجرا و حفظ می شود اما برای سازماندهی و ترویج نیاز به حمایت مالی و معنوی دارد.
وی افزود: سالها بود که هنر پرده خوانی به صورت حمایت نشده تداوم می یافت اما چند سالی است متولیان فرهنگی از جمله حوزه تبلیغات اسلامی به جد برای تقویت این هنر وارد عمل شده اند.
این نقال باسابقه ادامه داد: برای رونق همیشگی هنر پرده خوانی یک دست صدا ندارد لذا نیاز است همه نهادهای فرهنگی و مردمی وارد عمل شوند. هم اینک تنها 15 مرشد و نقال شناخته شده در ایران حیات دارند که در سطح بیان رویدادهای تاریخی ملی و مذهبی فعالیت می کنند.
نقال سوگواره روایت عشق، در مورد پرده خوانی حضرت رضا (ع) گفت: سالهای سال موضوع شهادت امام رضا(ع) به صورت جسته گریخته از روی پرده های قدیمی نقالی می شد اما برای نخستین بار پرده ای مجزا با موضوع زندگانی حضرت کشیده شد و برای آن لباس و طومار تهیه و نقالهای برتر کشور توسط موسسه آفرینشهای هنری آستان قدس برای اجرا سازماندهی شده اند.
مرشد میرزاعلی افزود: برای نخستین بار است که پرده روایت عشق از طریق نقالان برجسته همزمان با دهه پایانی ماه صفر در حرم مطهر رضوی، در مسیر راه زائران پیاده، در حرم حضرت معصومه (س) و در میدان امام حسین (ع) تهران اجرا می شود.
وی ادامه داد: پارسال پرده روایت عشق رونمایی شد اما اجرای آن توسط نقالان محدود بود. با این حال امسال پرده روایت عشق در سطح گسترده تر و به صورت ویژه در حرم مطهر رضوی اجرا شد که تاثیر زیادی برای زائران و مجاوران داشت.
7489/1858