داستان مزارع برق‌خوار

به گزارش شبکه خبری بانک و بیمه "بینا" به نقل از سرپوش 

به گزارش جام جم، داغی هوای تابستان هرساله چالشی برای تأمین برق در ساعات اوج مصرف ایجاد می‌کند و مدیریت مصرف برق و جلوگیری از خاموشی تبدیل به دغدغه اصلی وزارت نیرو و شبکه برق کشور می‌شود. اما امسال موضوع داغ دیگری به این دغدغه اضافه شده است: بیت‌کوین! ارزی دیجیتال که برای تولید آن برق بسیاری مصرف می‌شود.

برخی تحلیلگران دو سال قبل پیش‌بینی کرده بودند این ارز دیجیتال تا سال ۱۳۹۹/ ۲۰۲۰ همه انرژی جهان را مصرف خواهد کرد! به تازگی نیز اخباری از افزایش قابل توجه مصرف برق در کشور به دلیل استخراج بیت‌کوین شنیده شد. آیا در شرایطی که زنگ خطر مصرف برق در برخی شهرها و استان‌ها به صدا درآمده باید در ایران نگران بی برق شدن در این گرمای تابستان به‌دلیل استخراج بیت‌کوین باشیم؟

یک دهه از زمان ارائه بیت‌کوین می‌گذرد. در ابتدا تعداد کاربران و تراکنش‌های انجام ‌شده آن کم بود و مسائل ریاضی که برای رمزنگاری تبادلات آن حل می‌شدند، ساده‌تر. اما الگوریتم‌ها و سازوکارهای این ارز دیجیتال به‌گونه‌ای طراحی شده‌ که به مرور با گسترده‌تر شدن شبکه بیت‌کوین و افزایش کاربران آن مسائل ریاضی جدیدی که برای رمزنگاری اطلاعات تراکنش‌ها (یا همان استخراج بیت‌کوین) باید حل شود پیچیده‌تر می‌شود. این یعنی حل آنها زمان و قدرت پردازش بالاتری را می‌طلبد که به معنی صرف انرژی برق بیشتر در رایانه‌هایی است که برای استخراج بیت‌کوین استفاده می‌شود.

درواقع هنگامی ‌که یک تراکنش بیت‌کوین قرار است انجام شود رایانه‌های مختلف بر سر حل مساله ریاضی طرح‌ شده با یکدیگر رقابت می‌کنند و هرکدام که سریع‌تر موفق به حل آن شود، موفق می‌شود آن تراکنش را ثبت کرده و مقداری بیت‌کوین پاداش بگیرد. هر چه تعداد رایانه‌های شبکه بیشتر شود مساله‌های ریاضی سخت‌تر و رقابت برای به دست آوردن بیت‌کوین جدید شدیدتر می‌شود.

پیچیده‌تر شدن مسائل ریاضی و زمانبرتر شدن و در نتیجه انرژی‌برتر شدن انجام تراکنش‌های بیت‌کوین واقعیتی است که به سازوکار آن بازمی‌گردد و از سال‌ها پیش درباره اثر آن بر مصرف انرژی برق در جهان هشدار داده شده بود. بررسی هفته‌نامه نیوزویک در سال ۲۰۱۷ نشان داده بود مصرف برق برای استخراج بیت‌کوین در آن سال از برق مصرفی ۱۵۹ کشور جهان بیشتر بوده است!

مصرف انرژی شبکه بیت‌کوین در یکی از ماه‌های سال۲۰۱۷ به اندازه ۲۵درصد افزایش پیدا کرد. در آن زمان تحلیلگران پیش‌بینی کردند که اگر آن روند افزایش مصرف انرژی برای استخراج بیت‌کوین افزایش پیدا می‌کرد، مصرف انرژی شبکه بیت‌کوین تا سال ۲۰۱۹ به اندازه مصرف برق کل ایالات‌متحده می‌شد و تا پایان سال ۲۰۲۰ این مصرف انرژی به اندازه کل مصرف برق جهان می‌شد. البته مشخص است مصرف برق شبکه بیت‌کوین با آن شدت افزایش پیدا نکرد، اما هنوز تهدیدی برای مصرف انرژی برق در جهان است.

بررسی دانشگاه کمبریج می‌گوید مصرف فعلی برق شبکه بیت‌کوین تقریبا برابر با برق مصرفی کشور سوئیس است. به‌دلیل آن‌که تولید برق از سوخت‌های فسیلی مستلزم انتشار گازهای گلخانه‌ای و آلاینده‌هایی مانند دی‌اکسیدکربن است که به گرمایش سیاره زمین می‌انجامد، بسیاری از فعالان زیست‌محیطی درباره مضرات فعالیت‌های استخراج بیت‌کوین برای آب‌وهوای جهان هشدار می‌دهند. پژوهشگران تخمین می‌زنند سالانه ۲۲ میلیون تن دی‌اکسیدکربن به واسطه استخراج بیت‌کوین وارد جو زمین می‌شود.

ممالک بهشت استخراج بیت‌کوین

چون استخراج بیت‌کوین مستلزم توان‌پردازشی بالا و صرف برق است، پس طبیعی است که فعالیت‌های استخراج بیت‌کوین در کشورهایی که انرژی برق ارزان‌تری دارند، سودآورتر باشد. اکنون کشورهایی در جهان داریم که به دلیل قیمت برق و شرایط اقلیمی و قوانین حاکم بر آنها به عنوان بهشت استخراج بیت‌کوین شناخته می‌شوند. معروف‌ترین اینها کشور ایسلند است. بخش زیادی از مساحت ایسلند را آتشفشان‌ها تشکیل داده‌اند و برای تولید برق در این کشور از روش زمین گرمایی استفاده می‌شود؛ یعنی از گرمای لایه‌های زیرین زمین به‌دلیل وجود آتش‌فشان‌ها برای جوش آوردن آب و تولید بخار و گرداندن ژنراتورها استفاده می‌شود.

استفاده از فناوری زمین گرمایی باعث شده است قیمت برق در ایسلند نسبت به دیگر کشورهای اروپایی ارزان‌تر باشد. علاوه بر مصرف برق برای انجام پردازش‌های رایانه‌ای، خنک‌کردن پردازشگرها در مزرعه‌های استخراج بیت‌کوین نیازمند صرف انرژی است. اقلیم سردسیر ایسلند باعث می‌شود در این کشور انرژی کم‌تری برای خنک کردن پردازنده‌ها در مقایسه با بسیاری از کشورهای دیگر لازم باشد.

این شرایط باعث شده است فعالیت بسیار گسترده‌ای برای استخراج بیت‌کوین در ایسلند انجام شود و برق مصرف‌شده برای این کار به صورت شگفت‌آوری از برق مصرفی در خانه‌های آن کشور بیش‌تر باشد! یعنی نیروگاه‌های کشور ایسلند که حدود ۳۴۰ هزار نفر جمعیت دارد، بیش از آنکه برای شهروندان برق تولید کنند، در خدمت مزارع استخراج بیت‌کوین هستند. اما به تازگی اخباری از تصمیم ایسلند برای محدودکردن فعالیت‌های استخراج بیت‌کوین در این کشور برای مقابله با رشد بی‌رویه مصرف برق و آلایندگی‌هایش منتشر شده است.

داستان بیت‌کوین در ایران

تابستان امسال همزمان با گرم شدن هوا و افزایش مصرف برق، تب بحث استخراج بیت‌کوین و حواشی آن در کشورمان بالا گرفت. خبرهایی درباره شناسایی برخی مراکز استخراج گسترده بیت‌کوین و همچنین کشف تعداد قابل‌توجهی از ادوات و پردازنده‌های واردشده مورداستفاده برای استخراج ارز دیجیتال در روزهای اخیر پربسامد بود. همچنین اظهارنظرهای مختلفی از مسؤولان نشان می‌دهد بحث استخراج بیت‌کوین در ایران جدی است.

قیمت حامل‌های انرژی یعنی سوخت‌هایی مانند بنزین، گاز و گازوئیل و همچنین برق در ایران نسبت به قیمت‌های جهانی ارزان است.

یارانه بسیار قابل‌توجهی به تولید برق در کشورمان اختصاص داده می‌شود. گرم‌بودن اقلیم بسیاری از مناطق کشور باعث احتساب ارزان‌تر برق در تابستان برای استفاده راحت‌تر شهروندان از وسایل سرمایشی می‌شود و همچنین برای حمایت از برخی مراکز صنعتی و کشاورزی یا آموزشی و فرهنگی، برق این مراکز با تعرفه پایین‌تری محاسبه می‌شود.

این ارزان بودن برق باعث می‌شود ایران به هدف جذابی برای فعالیت‌های استخراج بیت‌کوین تبدیل شود. در این میان حتی اخباری درباره احتمال سوءاستفاده از تعرفه پایین و بعضا رایگان برق مدارس برای استخراج بیت‌کوین به گوش رسید. در حال حاضر میانگین قیمت استخراج هر بیت‌کوین در جهان حدود ۷۰۰۰دلار تخمین زده می‌شود اما برآوردها می‌گوید که هزینه استخراج هر بیت‌کوین در ایران فقط ۲۷۰۰دلار درمی‌آید؛ یعنی کمتر از ۴۰ درصد قیمت جهانی! این موضوع باعث شده است که مسؤولان وزارت نیرو و صنعت برق درصدد تصویب تعرفه جدیدی برای کنترل فعالیت‌های استخراج بیت کوین در کشور باشند. محاسبه قیمت برق به نرخ صادراتی آن یکی از پیشنهادهای مطرح‌شده بوده است.

راهکار جلوگیری از خاموشی‌ها

سخنگوی صنعت برق می‌گوید در حال حاضر ۵۰۰ مگاوات از توان شبکه را فعالیت‌های استخراج بیت‌کوین مصرف می‌کنند که توانی قابل‌توجه و به اندازه یک نیروگاه است. اما اگر مصرف برق در استخراج بیت‌کوین فقط محدود به همین مقدار باشد، ادعاهایی که درباره افزایش ۷ درصدی مصرف برق به‌دلیل فعالیت‌های استخراج بیت‌کوین مطرح می‌شود، درست نیست و اغراق زیادی در آن وجود دارد.

در این میان به نظر می‌رسد جدا از تعیین تعرفه مناسب و ضابطه‌مند کردن فعالیت‌های استخراج بیت‌کوین در کشور، این فعالیت‌ها باید در ماه‌های گرم سال محدودیت زمانی نیز داشته باشد. ساعات اوج مصرف برق در تابستان‌ها به‌دلیل استفاده از خنک‌کننده‌ها بین ساعات ۱۲ تا ۱۶ است. به دلیل کمبود ظرفیت رزرو و نزدیک شدن شبکه به حداکثر توان قابل تأمین خود در این ساعت‌ها باید با اعمال ضوابطی بر مزارع استخراج بیت‌کوین، فعالیت‌های استخراج بیت‌کوین در این زمان‌ها محدود شود تا شاهد خاموشی برق در برخی مناطق کشور نباشیم.

به بیت‌کوین به چشم یک فرصت نگاه کنیم

به نظر می‌رسد هنوز برای قانونی‌بودن یا نبودن فعالیت استخراج بیت‌کوین در کشور مصوبه روشنی از سوی نهادهای قانونی به صورت رسمی و با ضمانت اجرایی اعلام نشده است.

گشتی در دنیای خبرها در یک دهه اخیر نشان می‌دهد دولت و به‌ویژه وزارت نیرو و در کل جامعه ما در مورد بیت‌کوین نیز به شیوه سنتی چهار قرن اخیرمان در برخورد با پدیده‌های جدید در دنیای مدرن برخورد کرده‌ایم: ابتدا نادیده‌اش گرفتیم و وانمود کردیم پدیده‌ای مربوط به خارج از مرزهای ایران است، سپس استخراجش در کشور را انکار کردیم، بعد در حالی که خیلی نمی‌دانستیم ماهیت و ابعاد پدیده بیت‌کوین در چه حد است، فعالیت برای استخراج بیت‌کوین را ممنوع اعلام کردیم و سرانجام حالا که فعالیت زیرزمینی استخراج بیت‌کوین به تهدیدی برای صنعت برق کشور تبدیل شده، وجودش را پذیرفته‌ایم و می‌خواهیم فعالیت در این زمینه را با اعمال ضوابطی قانونی یا غیرقانونی اعلام کنیم.

با این حال هنوز دیر نشده و در شرایط سخت تحریم‌های نفتی و ارزی، اگر ضوابط روشنی برای استخراج بیت‌کوین با برق بدون یارانه یا بهره‌گیری از برق تولیدشده با انرژی‌های تجدیدپذیر خورشیدی و بادی در مزارعی در پهنه گسترده کویر و بهره‌مند از آفتاب تصویب شود، استخراج بیت‌کوین در کشور و تبدیل آن به دیگر ارزها می‌تواند در نهایت به نفع اقتصاد ملی تمام شود و ابزار فناورانه خوبی برای دورزدن تحریم‌ها و تقویت اقتصاد ملی باشد؛ چیزی که هم می‌تواند برای صنعت برق کشور درآمدزا باشد و هم سهمی قانونی از مزایای اقتصادی این پدیده جهانی نصیب فعالانش در کشور کند.

بدیهی است که قبل از تصمیم و اقدام عملی در این زمینه، باید جنبه‌های فقهی، قانونی و فرهنگی این ماجرا در نظر گرفته شود و اگر قرار است از ارز دیجیتال در بخش‌هایی از اقتصاد کشور استفاده شود، این اتفاق منجر به از بین رفتن فرهنگ کار و تولید در کشور نشود.