تحلیل جامعه شناسانه نارضایتی ها

تحلیل جامعه شناسانه نارضایتی ها

یکشنبه 1 مهر 1397 ساعت 16:16

به گزارش شبکه خبری بانک و بیمه "بینا" 

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، با گذشت زمان از رویدادها، تحلیلگران با چشمان بازتری می توانند درباره وقایع نظر دهند.
در ایران نیز اتفاقات و التهاباتی را در چند ماه گذشته از سر گذراندیم و اکنون زمان تامل فرا رسیده است تا بیشتر درباره ابعاد و خصوصیات اعتراضات گذشته بدانیم.
در این خصوص پژوهشگر ایرنا با «رسول افضلی» صحبت کرد تا تحلیل وی را درباره ریشه اعترضات گذشته در ایران بشنویم.
رسول افضلی مدرس جامعه شناسی سیاسی، عضو هیئت علمی، دانشیار دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران و نویسنده کتاب هایی چون «چشم انداز جامعه مدنی در خاورمیانه»، «دو نظام سیاسی- جغرافیایی در ایران، دولت مدرن- امت اسلامی»، «روش شناسی در جغرافیای سیاسی و ژئوپلتیک» و ... است.
گفت و گوی گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری با این استاد دانشگاه را در ادامه آمده است :

** ایرنا: تحلیل شما از اعتراضات گذشته در ایران چیست ؟ به نظر شما ریشه این وقایع را چه می دانید؟
افضلی: در طی شش ماه گذشته بحث اصلی این بوده است که ماهیت این اتفاقات چه هست و تحولات را به لحاظ تئوریک و با توجه به تجربه های کشورهای دیگر، چه می توان نامید؟ در این خصوص دو دسته نظر وجود دارد. عده ای ریشه این وقایع را تحولات اقتصادی می دانند و مقصر را به نوعی دولت می دانند. در مقابل عده ای ریشه ها را کلان تر و معتقدند که مسائل ربطی به کارکرد دولت ندارد و بیشتر ریشه های سیاسی دارد.
به نظر من آنچه در ایران شکل گرفته است، به نوعی ماهیت متکثر دارد که بخش کوچکی از آن در خیابان ظهور کرده و بخش بزرگتر آن در فضای مجازی نمودار است.
مساله مهمی که باید در تحلیل رعایت شود، تفاوت اعتراضات اخیر و با جنبش های کلاسیک است. اکثرا نظریات و تحلیل هایی که ما در کتاب ها می خوانیم مربوط به جنبش های کلاسیک هستند یعنی جنبش های قرن بیستم. این جنبش ها معمولا جنبش های تک علیتی بودند. به طور مثال گفته می شود، جنبش ماهیت اقتصادی یا سیاسی داشت. در این تئوری ها الزاماتی برای شکل گیری جنبش در نظر گرفته شده است. مثلا گفته می شود برای شکل گیری جنبش، رهبر لازم است، جنبش ایدئولوژی نیاز دارد و یا اینکه جنبش نیازمند امر سازماندهی شده است. بعضی از تحلیلگران گفته اند که وقایع اخیر در ایران هیچ یک از ویژگی ها را ندارند. اما باید گفت که در وضعیت کنونی ماهیت جنبش ها تغییر یافته است.
در جنبش های جدید نمی توان توقع داشت که جنبش های تک عاملیتی باشند. نمی توان پرسید که جنبش ها ماهیت اقتصادی یا اجتماعی دارند و بخواهیم مثلا دولت را زیر سوال ببریم. به نظر می رسد جنبش ها ماهیت متکثر دارند. بر اثر ظهور شبکه های اجتماعی و با پوشش خبری این شبکه ها، مرزهای حوزه ها درنوردیده شده اند. پس نمی توان سراغ جنبش سازماندهی شده نابی که دارای رهبر است و پیرامون یک ایدئولوژی شکل گرفته است و یا دارای یک علت است را گرفت.
به طور مثال آنچه ما در انقلاب اسلامی دیدیم با آنچه در سال های اخیر در جنبش های شمال آفریقا مثل تونس مصر مراکش و حتی سوریه رخ داده متفاوت است. آنقدر مرزهای علت ها در هم تنیده شده است که اصلا ما نمی توانیم تحلیل کنیم که ماهیت جنبش های کشورهای شمال افریقا اقتصادی یا سیاسی بوده است. در ایران نیز ماهیت این جنبش متکثر است و نمی توان دنبال نهاد مقصر بگردیم که چه نهادی مقصر است، دولت مقصر است یا نظام، چون اصلا قابل تشخیص نیست. با این حال نمی توان صرفا به این دلیل که این تحولات، رهبر یا ایدئولوژی ندارند بگوییم که جنبشی اتفاق نیافتاده است و این اشتباه تحلیلی است. هیچ کدام از جنبش هایی که در شمال آفریقا اتفاق افتاده است، رهبر و لیدری نداشته اند.

** ایرنا: اعتراضات ماه های اخیر چه ویژگی هایی دارد؟
افضلی: من ریشه جنبش اجتماعی را از هم گسستگی اجتماعی می دانم. از هم گسستگی اجتماعی در ایران وضعیتی است که ساختارهای اجتماعی و نهادهای اجتماعی ما قدرت پاسخگویی به نیازهای مردم را ندارند. صورتبندی های رسمی و غیر رسمی اجتماعی قدرت پاسخگویی ندارند. نهادهای اجتماعی همچون آموزش، دین یا خانواده به وضعیتی رسیده اند که اعتماد اجتماعی نسبت به آنان کم شده و کارکردهایشان ضعیف شده است. به عنوان مثال ما در محیط زیست به بن بست رسیده ایم و چون در طی زمان حل نشده است ، امروز خودش را در قالب پیامدهای اجتماعی و سیاسی نشان می دهد. نهادهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ما توان پاسخگویی به مطالبات را ندارند و در مقابل مشکلات سکوت می کنند.
وقتی جامعه دچار از هم گسستگی اجتماعی می شود، بحران های اقتصادی، زیست محیطی و سیاسی خودشان را صورت یک امر اجتماعی نشان می دهند. امر اجتماعی در واقع موتور پیش برنده تحولات جامعه است که دیده نمی شود و تنها وقتی بحران ها شدید شوند ، به عنوان ریشه اصلی همه آنها خود را نمودار می کنند. به طور مثال ارز از پدیده اقتصادی خارج شده و پدیده اجتماعی شده است و حالت بایو گرفته و یا به تعبیری به موجود زنده تبدیل شده است. اساسا هر پدیده یا عنصری که وزنش در عرصه اقتصاد بیش از حد شود، به یک موجود زنده تبدیل می شود. یعنی دیگر نمی توان آن را کنترل کرد بلکه برعکس آن پدیده، سیستم را کنترل می کند. امروز مشخص شده است که بخش مهمی از مشکلات ارز در جامعه ما ریشه های اجتماعی دارد و از مشکل بی اعتمادی اجتماعی ناشی می شود. در ترکیه می بینیم که مردم چه طور عکس العمل نشان می دهند، مثلا دلار را آتش می زنند. ولی در ایران عده ای از مردم از بالا رفتن نرخ دلار خوشحالی می کنند. مردم می دانند که ضرر می کنند و هزینه های زندگی سرسام آور می شود اما چون اعتماد اجتماعی ضعیف است، مشکلات را به جان می خرند تا سیستم را به چالش بکشند.
از هم گسستگی اجتماعی مسئله مهمی است که باید جدی گرفته شود. در وضعیت کنونی، سازه های اجتماعی ما دچار ناکارآمدی اجتماعی و اختلال شده است. بسیاری از تحلیلگران و فعالان سیاسی علاقه دارند که مشکلات را گردن دولت و یا برعکس نظام بندازند، اما به لحاظ جامعه شناختی تحولات جامعه ایران ریشه های عمیق تر دارند. ما از ابتدای انقلاب مشکلات اقتصادی و تورم داشته ایم اما مردم این گونه اعتراض نمی کردند، این شرایط برای مردم تازگی ندارد. ما نیازمندیم در تحلیلی مجزا وضعیت نهادهای اجتماعی را از ابتدای انقلاب بررسی کنیم تا ببینیم چرا الان به این وضعیت رسیده ایم. در پژوهش باید میزان اثرگذاری نهادهای دین، خانواده، آموزش و ... تحلیل شود که چرا مثلا نهاد آموزش اثرگذاری اجتماعی خودش را از دست داده است. ممکن است شکل التهابات ایجاد شده، اقتصادی باشد ولی به این مفهوم نیست که ریشه تحولات، اقتصادی است. چند ماه دیگر ممکن است مسئله خودش را در شکل و شمایل دیگر نشان دهد. اگر ما در جلسه های رسمی دولت مسائل را بپذیریم و دنبال راهکار باشیم ، یک گام به جلو است.

** ایرنا: چرا در وضعیت کنونی امر اجتماعی خودش را شفاف تر نشان داده است؟
افضلی: معمولا امر اجتماعی خودش را نشان نمی دهد اما در وضعیت کنونی امر اجتماعی بر سیاسی غلبه کرده است. در جوامع امروز غلبه امر اجتماعی بیشتر شده است. زیرا جوامع به تدریج سیاست زده شده اند. در سطح جهانی، تعداد احزاب سیاسی کمتر شده و احزاب بیشتر درگیر امور اجتماعی و محیط زیست شده اند. در وضعیت کنونی بعید می دانم که ما جنبش های سیاسی داشته باشیم و آنها به ندرت رخ می دهند چون مردم بیشتر درگیر مسائل اجتماعی هستند.
جنبش های جدید در دو دسته از جوامع اتفاق می افتد: اول جوامعی که دارای بی ثباتی فزاینده هستند مثل افغانستان، عراق و سوریه. دسته دیگر کشورهایی هستند که دارای ثبات فزاینده اند. این ثبات در جوامع بسته رخ می دهد مثل کره شمالی. در این جوامع، وقایع مترصد این هستند که خودشان را از روزنه ای بیرون آیند. در مصر و لیبی نیز ما ثبات فزاینده داشتیم و لذا جنبش های اجتماعی آنها اصلا در کف خیابان نبود. طبقه متوسط جدید در فضاهای مجازی جنبش های اجتماعی این کشورها را شکل داد.

** ایرنا: عده ای معتقدند که باتوجه به این ویژگی جنبش ها در فضای مجازی، دولت ها نباید از حرکت مردم بترسند چون واقعیت بیرونی ندارند نظر شما چیست؟
افضلی: به نظرم حداقل در این حوزه، جای فضای مجازی با فضای واقعی عوض شده و خیابان فضای مجازی است و شبکه ها اجتماعی، فضای واقعی هستند. ما نمی توانیم این جنبش ها را نادیده بگیریم در غیر این صورت چند ماه بعد منفجر می شود.

** ایرنا: پیامدهای از هم گسستگی اجتماعی چگونه تحلیل می شود؟
افضلی: از هم گسستگی اجتماعی یک پیش آگهی است که حکومت باید به فکر باشد. به نظرم مهم ترین بحث برای برون رفت از این وضعیت، نهادینگی است. نهادینگی یعنی دولت باید در نهادها و سازمان ها بازنگری جدی داشته باشد. بازنگری جدی یعنی درخصوص سیاست های کلی، سیاست های خرد، فرایندهای اجرایی و همچنین در خصوص مسوولین تغییرات اساسی ایجاد شود تا اعتماد اجتماعی به سیستم احیا شود. با این بازنگری می توان ثابت کرد که جامعه یک نظام اجتماعی نهادینه است. نهادینگی یعنی یک نظام مصوب قانونی در راس قرار دارد و ما با آن جلو می رویم. نظام به عنوان متصدی این بخش باید از نهادینگی شروع کند، اعتماد سازی کند و سپس مردم به عنوان بازوی اصلی با شور وشوق خود باعث تقویت آن شوند. تا زمانی که نهادینگی به مفهوم واقعی ایجاد نشود ، حس اعتماد ایجاد نخواهد شد.
در تکمله بحث، می خواهم به این نکته اشاره کنم که ما باید سعی کنیم که نظام سیاسی کنونی را بازسازی کنیم. در وضعیت کنونی ایران در نقطه توجه عامل خارجی و به دنبال پروژه خردسازی قدرت های منطقه خاورمیانه هستند و نمی توان اثرگذاری عامل خارجی را در تقویت التهابات سیاسی ایجاد شده نادیده گرفت.

** ایرنا: برخی از اعتراضات ماه های اخیر ماهیت محلی داشته اند، نظرتان در باره آنها چیست؟
افضلی: التهابات ماه های اخیر در سطح محلی در دوره پس از انقلاب پدیده های نوظهوری هستند مثل حوادث آبادان و خرمشهر و کازرون، اصفهان. این ها عمدتا ماهیت زیست محیطی داشته اند. مسائل زیست محیطی در طی دو دهه قبل مدام از سوی جامعه علمی گوشزد شد، ولی مسوولین توجه نکردند و امروز خودش را در شدیدترین شکل یعنی تحرکات سیاسی و اجتماعی نشان داده است. درخصوص بحران های زیست محیطی و جنبش های آن به نظرم بزرگترین خلا موجود، ضعف برنامه آمایش سرزمین ماست. تاکنون ضعف برنامه های آمایش سرزمین، خودش را نشان نداده بود و به تازگی این ضعف ها عیان شده است. آمایش سرزمین دانش ساماندهی سرزمین برای استفاده بهینه است. متاسفانه بحث های آمایش سرزمین در بحث های کلان کشور هیچ جایگاهی ندارد. در دانشگاهها هم با اینکه رشته آمایش سرزمین را به عنوان یک رشته میان رشته ای داریم ولی صدای جامعه علمی از دیوارهای دانشگاه فراتر نمی رود. یعنی هیچ گوشی شنوای این فریادها نبوده و نیست. امیدوارم همین تحولات که ریشه اش آمایش سرزمین است، تلنگری به مسوولین باشد تا به آمایش سرزمین به عنوان یک علم نگاه کنند.
پژوهش**ر.ش**

ثبت نظر

ارسال

نمایش‌

بی توجهی به کارکنان نفت در تعیین پاداش پایان خدمت کارکنان دولت!

بر اساس لایحه بودجه ۱۴۰۲ در سال آینده پاداش پایان خدمت کارکنان در ازای هر سال خدمت و به میزان حداکثر تا سی سال ۵۲۰ میلیون تومان پیش‌بینی شده که نسبت به امسال ۷۵ میلیون تومان اضافه شده است.

  • 403

2877 میلیارد دلار ثروت نفتی برباد رفته در 12 سال تحریم

برای فهم بهتر مقدار هزینه 2877 میلیارد دلاری وارد شده از صادرات نفتی از دست رفته تا پایان سال میلادی گذشته، می‌توان به ارزش ریالی آن با توجه به قیمت دلار در بازارهای امروز اشاره کرد که بالغ بر 100.7 هزار هزار میلیارد تومان می‌شود.

  • 408

رحیمی: در لایحه بودجه ۱۴۰۲ هیچ افزایش قیمتی برای حامل‌های انرژی دیده نشده است/ معافیت برای خانوارهای کم‌درآمد

عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی گفت: سال آینده هیچ افزایش قیمتی برای حامل‌های انرژی از جمله بنزین، گازوئیل و گاز را نداریم و این موضوع اصلاً در بودجه سال ۱۴۰۲ نیامده است.

  • 479

اشتباه بانک مرکزی در آبان ماه

سید احسان خاندوزی، سخنگوی اقتصادی دولت : نرخ ارز در سامانه نیما متغیر خواهد بود. بخشی از مشکلی که در آبان و آذر ماه به وجود آمد بود. اشتباه در تخصیص ارز در یکی از زیرمجموعه های بانک مرکزی بود و موجب شد واردات برای کالاهایی که با درهم باید وارد می شد با محدودیت همراه شود .که باعث شد این موضوع القا ش ...

  • 478

قیمت قطعات یدکی در بازار سلیقه ای شد/ خبری از نظارت نیست

رئیس اتحادیه تعمیرکاران خودرو با اعلام اینکه قیمت قطعات یدکی گران شده اما قیمت دستمزد تعمیرکاران خودرو تغییر نکرده است، گفت: در حال حاضر قیمت قطعات یدکی خودرو بسیار بالاست و هیچ نظارتی در این رابطه انجام نمی شود.

  • 475

کارنامه روحانی و رئیسی در کنترل تورم

«تورم را نصف و سپس تک‌رقمی خواهیم کرد»؛ این دقیقا وعده‌ای بود که سیدابراهیم رئیسی در انتخابات سال گذشته داد. اکنون 16 ماه از آغاز به کار دولت او می‌گذرد و بررسی‌ها نشان می‌دهد رئیسی و دولتش در کنترل تورم طی این مدت، نسبت به بازه زمانی مشابه در دولت روحانی، ناکام بوده‌اند.

  • 397

سابقه بیمه خریدنی نیست ولی یک استثنا دارد

سابقه بیمه خریدنی نیست مگر اینکه فرد به ۶۰ سال رسیده باشد و برای بازنشسته شدن نیاز به خرید سابقه بیمه داشته باشد.

  • 569

مردم بیشتر چه خانه‌هایی می‌خرند؟

فشار تقاضا برای واحدهای کوچک متراژ و قدیمی نمایه غالب در این بازار است.

  • 340

اقتصاد کلان چیست؟

ه علت تاثیرگذاری وضعیت اقتصادی بر تمامی افراد، مسائل اقتصاد کلان، نقش مهمی را در مباحثات سیاسی ملی ایفا می‌کنند. شرکت‌کنندگان در انتخابات از وضعیت اقتصادی آگاه هستند و می‌دانند که سیاست‌های دولت می‌تواند از راه‌های قابل‌توجهی بر اقتصاد، تاثیرگذار باشد.

  • 387

چرا مردم تمایلی به بیمه‌های زندگی ندارند؟

یک مدیر بیمه‌ای ضمن تشریح برخی دلایل عدم توجه مردم به بیمه‌های زندگی، گفت: :‌ یکی از مهمترین دلایل تورم و کاهش ارزش پول است که مردم متناسب با شرایط تصمیم می‌گیرند.

  • 532

قطار سریع السیر در بازار سکه

برخی از سکه بازان با اشاره به اظهارات اخیر رئیسی درباره قطار پیشرفت به کنایه می گفتند نرخ دلار این روزها سوار قطار سریع السیر شده و ایستگاه ها را یکی پس از دیگری طی می کند. همین امر موجب شده سکه بازان تحت هیجان افزایش قیمت دلار در موقعیت خرید قرار بگیرند.

  • 498

نقش موثر اصناف در تنظیم بازار و توزیع کالاهای اساسی

رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت قزوین با تاکید بر نقش مهم اصناف در پیشبرد اهداف اقتصادی کشور و توزیع کالا و خدمات بین جامعه گفت: بدون همراهی و حضور موثر اصناف هیچ برنامه‌ای در بازار قابلیت اجرا و عملیاتی شدن ندارد.

  • 397

احتمال تغییر سن و سابقه بازنشستگی در بودجه ۱۴۰۲/ کدام صندوقها با بودجه دولت سرپا هستند؟

دولت برای جلوگیری از تشدید چالش در صندوقهای بازنشستگی بایستی پیشنهادهای تحولی در حوزه صندوق‌های بازنشستگی و اصلاح سن و سابقه بازنشستگی در بودجه سال ۱۴۰۲ لحاظ کند.

  • 1753

پول مازاد فروش خودرو در بورس کالا به جیب خودروساز می‌رود؟

عضو هیات رئیسه کمیسیون صنایع و معادن مجلس گفت: اگر قیمت معامله شده خودرو در بورس بالاتر از بهای تمام شده پایه و سود معقول باشد، تفاوت مذکور باید برای مصارف عمومی به طور مثال برای توسعه صنعت حمل و نقل هزینه شود.

  • 285

«زمستان سخت» پتروشیمی ایران آغاز شد

بحران مدیریتی در حالی دومین دارنده منابع گازی جهان را دچار چالش جدی کرده است که رسانه‌های نزدیک به دولت مدت‌ها بود «زمستان سخت اروپا و التماس آن‌ها برای گاز ایران» را نوید می‌دادند.

  • 487

تحلیل تکنیکال بورس چیست؟

تحلیل تکنیکال بورس در واقع علمی در بازارهای مالی است که در آن پیش‌بینی قیمت‌های آینده بر اساس بررسی قیمت‌های گذشته صورت می‌گیرد.

  • 271

وضعیت حاد در بانک های 4 استان کشور

نرخ تسهیلات به سپرده ها پس از کسر سپرده قانونی در مهر ماه امسال، در 4 استان کشور بالاتر از 100 درصد بوده که اتفاقی خطرناک در اقتصاد قلمداد می شود. به باور برخی تحلیل گران این رویداد می تواند موجب رشد فزاینده نقدینگی شده و از این حیث این 4 منطقه را میدان انفجار نقدینگی می دانند.

  • 1894

بیشترین رشد قیمت سهام بانکی به سامان رسید

در اولین روز هفته معاملات بورس و فرابورس تهران، شاهد تغییرات اندک شاخص سهام بانک‌ها و موسسات اعتباری در بازار سرمایه بودیم.

  • 1704

بیشترین رشد قیمت سهام انبوه سازی، املاک و مستغلات به وتوس رسید

در اولین روز کاری هفته معاملات بورس وفرابورس تهران شاهد افت شاخص سهام شرکت های انبوه سازی،املاک و مستغلات دربازار سرمایه بودیم.

  • 675

وصول ۲۷۰ هزار میلیارد تومان مالیات در ۷ ماه/ درآمد مالیاتی مهر ۵۰ هزار میلیارد تومان شد

با توجه به آمارهای سازمان امور مالیاتی طی ۷ ماهه سال جاری حدود ۲۷۰ هزار میلیارد تومان مالیات وصول شده است و درآمد مالیاتی مهر ماه ۵۰ هزار میلیارد تومان بوده است.

  • 361