آسیب های اجتماعی در سایه تجربه توسعه ناموزون

به گزارش شبکه خبری بانک و بیمه "بینا" به نقل از ایرنا 

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری آمار مسائل، مشکلات و آسیب های اجتماعی در کشور هر سال بیشتر و بیشتر می شود. نرخ افزایشی طلاق همراه است با روند کاهشی نرخ ازدواج. هردوی این موارد بیانگر ظهور نوع دیگری از هم زیستی دو جنس مخالف به نام ازدواج سفید است. گسترش اعتیاد، پایین آمدن سن اعتیاد، زنانه شدن اعتیاد و رشد روز افزون افراد کارتن خواب و حتی زنانه شدن پدیده کارتن خوابی از دیگر آسیب های اجتماعی است که مسئله اجتماعی امروز جامعه ما است. گسترش فقر و حاشیه نشینی که خود بستر رشد انواع آسیب ها را فراهم می کنند از دیگر مسائل حال حاضر کشور به شمار می رود.
برای هر یک از این آسیب های اجتماعی که جزو مسائل و معضلات کنونی جامعه به شمار می روند می توان علل و عوامل مختلفی را بر شمرد. بعلاوه برخی از آنها علت دیگری بوده و لذا می توان گفت که هیچ یک از آنها قابل تفکیک از یکدیگر نیستند. برای تبیین آنها باید این پیوند و ارتباط متقابل و چندجانبه را در نظر گرفت. اعتیاد می تواند از بستر فقر و حاشیه نشینی برخیزد و در عین حال فرد را به حاشیه اقتصادی و اجتماعی براند.
اگر بخواهیم توضیح و تبیینی برای همه آنها داشته باشیم می توان گفت که همه این نا هنجاری ها از ویژگی های یک جامعه در حال گذار است.جامعه ایران جامعه ای است در حال گذار از سنت به مدرنیسم. در حدود یک صد سال گشذشته مدرنیسم به انحاء مختلف در همه حوزه های زندگی اجتماعی ما وارد شده است. ساختارهای سنتی را به هم زده و نهادها و ساختارهای جدیدی ایجاد کرده است. همه اینها نتیجه اجرای برنامه های متعدد توسعه بوده است.
در این مدت دولت مردان کشور برای رساندن ایران به قله های مدرنیسم دست به اجرای برنامه های مختلفی زدند. اجرای برنامه اصلاحات ارضی یکی از این برنامه ها بود. ساختاراقتصادی-اجتماعی روستاهای کشور را به هم زد. زمینه مهاجرت های روستا-شهری را فراهم نمود و می توان گفت که کوچک شدن روستاها و رشد شتابان شهرنشینی و شکل گیری حلبی آبادها و پدیده حاشیه نشینی بعد از اجرای این برنامه کلید خورد.
از آن زمان به بعد انواع مختلف برنامه های توسعه قبل و بعد از انقلاب اجرا شد. هرچند اهداف و شیوه اجرای این برنامه ها تفاوت هایی با هم دارند اما همه آنها در یک چیز مشترک هستند؛ رویکرد اقتصادی و مهندسی به توسعه. طراحان و مجریان این برنامه ها، توسعه کشور را معادل توسعه اقتصادی می دانستند. به همین خاطر فکر می کردند با صنعتی شدن کشور و افزایش رشد اقتصادی، دیگر ابعاد زندگی اجتماعی نیز رشد و توسعه می یابد. همچنین آنها فکر می کردند که می توان کل جامعه را همانند یک سازه بتنی مهندسی کرد. توسعه جامعه را می شود مانند یک برج یا یک سد بر اساس قوانین مهندسی، معماری و... طراحی و اجرا کرد. ضعف رویکرد اجتماعی و فرهنگی در این برنامه ها بسیار مشهود است. حتی بعد از انقلاب که مسئولین دغدغه های فرهنگی زیادی داشتند نیز برنامه های توسعه با رویکرد مهندسی و اقتصادی نوشته شده اند.
در نتیجه اجرای برنامه های توسعه تغییرات شدیدی در جامعه به ویژه در سه دهه گذشته رخ داده است. زمانی تعداد روستاییان کشور چند برابر ساکنان شهری بودند. امروزه جمعیت شهری ما چند برابر روستاییان است. با شروع مدرنیسم تنها یک خود رو در ایران وجود داشت و آن هم متعلق به شخص اول مملکت بود، اما امروز حدود 20 میلیون خودرو در جاده ها، خیابان ها و کوچه های ما در حال تردد هستند. زمانی داستان ها و قصه های مسافران تصور ما از جهان بیرون را شکل می داد اما امروزه جهان به اندازه یک گوشی همراه کوچک شده و همیشه همراه ماست. هر لحظه با آن در ارتباط و تعامل هستیم، حتی هنگام خواب. زمانی زنان جامعه از کوچکترین حضور در عرصه های اجتماعی منع می شدند، اما امروز پا به پای مردان همه جا حاضرند. سرعت تغییرات اجتماعی بسیار بالاست، زیرا سرعت تغییرات تکنولوژیکی بالاست. ماشینی شدن زندگی، و وابستگی ما به انواع ماشین از لباس شویی و ظرف شویی گرفته تا خودرو و گوشی همراه و لب تاب و تبلت بسیار به سرعت اتفاق افتاده است. ما امروزه بیش از هر زمان دیگر در بند ماشین هایی هستیم که پیوسته در حال تغییرند و ما را با خود می برند.
همه اینها ساختارهای اجتماعی، ارزش ها، سبک زندگی و به طور کل هویت ما را دگرگون کرده است. نهاد خانواده بیش از هر زمان دیگری دچار تنش و انشقاق شده است. به گزارش سازمان ثبت احوال کشور در سال 1396 در مقابل هر سه ازدواج یک طلاق داشته ایم. چرا؟ شاید به این دلیل که تغییر و تحولات به وجود آمده در دیدگاه ها، ارزش ها، نگرش ها و سبک زندگی افراد دیگر با آن معیارهای گذشته در باره خانواده همخوانی ندارد. بسیاری از افراد حاضر نیستند مسئولیت سنگین تشکیل و مهمتر از آن حفظ خانواده را قبول کنند.
خانواده های موجود نیز زیر بار فشار اقتصادی توان نظارت و کنترل بر فرزندان خود برای تربیت و تحویل آنها به جامعه را تا حدود زیادی از دست داده اند. امروزه در بخش بزرگی از جعیت کشور والدین به دلیل اشتغال مضاعف و دوندگی برای چرخاندن چرخ زندگی کمترین نقش را در فرایند جامعه پذیری و تربیت فرزندان دارند. دوستان، فضای مجازی، دیگر رسانه های ارتباط جمعی، و سایر عوامل نقش بیشتری در شکل گیری شخصیت آنها دارند. به همین خاطر پیوستگی و تداوم ارزش های اجتماعی در اثر وقوع پدیده شکاف نسلی از بین رفته است.
همانطور که گفته شد رشد شهرنشینی و در نتیجه افزایش میزان حاشیه نشینی نیز از پیامدهای همین برنامه های ناقص و ناموزون توسعه است. بر اساس برخی آمار رسمی بیش از 11 ملیون و طبق آمار غیر رسمی حدود 20 میلیون حاشیه نشین در کشور داریم. از یک طرف در نتیجه ورود تکنولوژی وارداتی به بخش کشاورزی روستا ها با مازاد نیرو مواجه شدند. نیروی اضافی راه شهرها را برای یک زندگی بهتر در پیش گرفتند. از سوی دیگر صنعتی شدن صوری شهرها ثمره ای جز کارخانه های مونتاژ محصولات خارجی در بر نداشت که آن هم پذیرای نیروی بیکار جامعه نبود. رشد حاشیه نشینی حاصل تضعیف بخش کشاورزی و رشد ناکافی، ناموزون و صوری بخش صنعتی بود. امروزه پدیده های محیط زیستی همچون خشکسالی و خالی شدن روستاها از ساکنان مزید بر علت شده و معضل حاشیه نشینی را به طور روزافزونی تشدید می کند.
به همین ترتیب سایر آسیب ها و مسائل اجتماعی را می توان در پرتو آسیب شناسی برنامه های مختلف توسعه در بخش های مختلف، به ویژه آموزش، هنر، وسایل ارتباط جمعی و... تبیین کرد. نکته مشهود و غیر قابل انکار این است که مسائل و مشکلات فوق یک شبه به وجود نیامده اند و حل آنها نیز نیازمند برنامه های بلندمدت و به ویژه با رویکرد اجتماعی و فرهنگی است. شکی نیست که فراهم بودن بستر اقتصادی مناسب زمینه اصلی موفقیت چنین برنامه هایی خواهد بود با این توضیح که در توسعه اقتصادی نیز باید رویکرد و ابتنای آن لزوما باید اجتماعی و فرهنگی باشد.