وزن صادرکنندگان در درآمد غیرنفتی

ظرفیت‌های تولید ناکافی، عدم حضور شرکت‌های توانمند صادراتی، فقدان زیرساخت‌های لازم برای تبدیل شدن به یک کشور صادراتی و عدم توجه به تکمیل زنجیره ارزش تولید در کشور از جمله دلایلی است که از سوی متولی تجارت درخصوص عدم توسعه صادراتی مورد تاکید قرار گرفته است. از سوی دیگر صحبت‌های مودودی حاکی از آن است که عمده سبد صادراتی کشور متعلق به محصولات نفتی، ‌گازی و پتروشیمیایی است. در عین حال این مقام مسوول به موضوع هزینه‌کرد منابع ارزی نیز اشاره دارد و عنوان می‌کند که چنانچه ۱۰درصد از منابع ارزی حاصل شده در ۶۰ سال گذشته، صرف سرمایه ‌گذاری محصولات صادراتی می‌شد، امروز باید صادرات غیرنفتی به بیش از ۱۵۰میلیارد دلار می‌رسید. این درحالی است که همواره چشم‌اندازهای صادراتی ایران که سالانه از سوی متولیان تجارت اعلام می‌شود، حدود ۵۰ میلیارد دلار است.

سهم‌بندی سبد صادراتی

براساس گزارش سازمان توسعه تجارت، با تاسیس واحدهای پتروشیمی در دهه ۸۰ سبد اقلام صادراتی کشور نه‌تنها تنوع یافت بلکه سهم این محصولات از کل صادرات غیرنفتی کشور نیز به ارزش بیش از ۱۴ میلیارد دلار در سال ۹۷، حدود ۳۲ درصد برآورد می‌شود. همچنین سهم صادرات محصولات صنایع فلزی با ۸/ ۶ میلیارد دلار، ۴/ ۱۵ درصد از کل صادرات غیرنفتی کشور است. سهم محصولات فولادی هم در سال گذشته حدود ۷/ ۳ میلیارد دلار برآورد می‌شود. سهم میعانات گازی نیز با ۵ میلیارد دلار حدود ۵/ ۱۱درصد است. در مجموع اقلام مذکور ۵۹ درصد از کل سبد صادرات غیرنفتی کشور را در سال ۹۷ در اختیار داشتند. سهم سایر اقلام صادراتی (محصولات صنایع کوچک و متوسط، محصولات کشاورزی و فرش و صنایع‌دستی) در سال ۹۷ کمتر از ۴۱ درصد از کل سبد صادراتی کشور است. به عبارت دیگر سهم صادرات محصولاتی که با پروژه‌های دولتی به سبد صادراتی کشور اضافه شده‌اند، سهم چشمگیر و غالبی است. از سوی دیگر سهم صنایع کوچک و متوسط مستقر در شهرک‌های صنعتی در حدود ۴ میلیارد دلار برآورد می‌شود. همچنین صادرات محصولات دانش‌بنیان و «های‌تک» حدود ۲ میلیارد دلار ثبت شده است. برآوردها نشان می‌دهد سهم صادرات «های‌تک» ایران در سال ۲۰۱۸ از متوسط صادرات این محصولات در سال ۱۹۹۸ پایین‌تر است.

چشم‌انداز صادرات غیرنفتی

در سند چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور اعلام شده که صادرات غیرنفتی کشور در سال ۱۴۰۴ باید به مرز ۱۲۰ میلیارد دلار برسد. مطابق برنامه ششم توسعه نیز صادرات غیرنفتی کشور باید سالانه ۷/ ۲۱ درصد رشد داشته باشد. سهم ۲۰ کشور اول مقصد محصولات صادراتی ایران در سال ۹۷ با بیش از ۴۰ میلیارد دلار در حدود ۹۱ درصد است. سهم ۱۵ کشور همسایه از صادرات غیرنفتی ایران نیز در همین سال در حدود ۲۴ میلیارد دلار و ۵۶ درصد از کل صادرات غیرنفتی ۹۷ است.

جزئیاتی از صادرات ۹۷

علاوه بر این واردات ۱۵ کشور همسایه ایران از دنیا سالانه در حدود ۱۱۱۸ میلیارد دلار و صادرات آنها به دنیا در حدود ۱۳۰۰ میلیارد دلار است. اما سهم ایران از کل واردات همسایگان در سال ۹۷ در حدود ۲ درصد است. آمار منفک شده از صادرات کالاهای ایرانی براساس ارزش در سال ۹۷ نشان می‌دهد ارزش صادرات ۷ قلم کالا بالای یک میلیارد دلار بوده است. همچنین ۱۳ قلم کالا بین ۵۰۰ میلیون دلار تا یک میلیارد دلار صادرات دارند. علاوه بر این ۵۰ قلم کالا در سال ۹۷ صادر شده‌اند که ارزش آنها بین ۱۰۰ تا ۵۰۰ میلیون دلار است. ارزش صادراتی ۶۰ قلم کالا نیز بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون دلار است. بررسی‌ها نشان می‌دهد کالاهایی که ارزش صادراتی آنها بین ۱۰ تا ۵۰ میلیون دلار است، بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده است. تعداد این کالاها ۲۱۵ قلم است. در مجموع ۳۴۵ قلم کالا در سبد صادراتی ایران وجود دارد که ارزش آنها بالای ۱۰ میلیون دلار است. این درحالی است که در مجموع ۳۸۹۵ کد تعرفه یا کالا از کشور خارج و به بازارهای هدف عرضه می‌شود.

در صادرات جوان هستیم

سرپرست سازمان توسعه تجارت ایران در شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی سیستان و بلوچستان با حضور معاون اقتصادی رئیس‌جمهوری، استاندار سیستان و بلوچستان و جمعی از مدیران کشوری و استانی اظهار کرد: ما در طول ۶۰ سال گذشته بیش از ۲۱۰۰ میلیارد دلار درآمد ارزی داشتیم که ۸۵ درصد این درآمد پس از انقلاب اسلامی و ۶۵ درصد آن نیز در ۱۵ سال اخیر حاصل شده است. محمدرضا مودودی در این نشست گفت: اگر ۱۰ درصد از درآمد ارزی حاصله در این مدت در کشور صرف سرمایه‌گذاری محصولات صادراتی می‌شد، امروز باید بیش از ۱۵۰ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی می‌داشتیم، درحالی‌که امروز این عدد حدود ۵۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود. سرپرست سازمان توسعه تجارت ایران با بیان اینکه ما چندان که باید به تکمیل زنجیره تولید در کشور توجه نکردیم، گفت: امروز متاسفانه در کل کشور ما فقط یک شرکت داریم که صادرات آن بیش از یک میلیارد دلار بوده و آن‌هم واحد پتروشیمی است و هشت قلم کالا داریم که بیش از یک میلیارد دلار صادرات دارند که عمدتا نفتی، گازی و پتروشیمیایی هستند. او همچنین افزود: کمتر از ۴۵۰ شرکت در کشور و در حدود ۳۴۵ قلم کالا درحال‌حاضر در سبد صادراتی ماست که بیش از ۱۰ میلیون دلار صادرات دارند. مودودی ادامه داد: این آمار‌ها نشان می‌دهند که ایران هنوز در عرصه صادرات جوان است و علاوه بر اینکه زیرساخت‌ها برای تبدیل به یک کشور صادراتی فراهم نیست، ظرفیت‌های تولید صادراتی کشور نیز ناکافی و شرکت‌های توانمند صادراتی نیز محدودند. وی اظهار کرد: برای توسعه صادرات باید به‌جای روزمرگی یک‌سری برنامه‌های کلان و بلندمدت داشت که به‌طور ویژه مورد توجه قرار گیرند.