سال پایه و محاسبه نرخ رشد

ابوالفضل خاوری‌نژاد

سال پایه و محاسبه نرخ رشد

بر اساس اعلام بانک مرکزی، نرخ رشد اقتصادی سال 1391 معادل منفی 8/5 بوده است. درباره محاسبه نرخ رشد اقتصادی از منظر مقتضیات حساب‌های ملی، نکاتی وجود دارد که گاهی اوقات حتی اقتصاددانان از آن غلفت می‌ورزند. اهمیت این نکات معمولا در اقتصادهایی که با نوسانات و تلاطم‌های مختلف از جمله تغییرات شدید در قیمت‌های نسبی روبه‌رو هستند، به مراتب بیشتر از اقتصادهای با ثبات است. در این مجال اندک سعی می‌شود با توجه به نرخ رشد اقتصادی کشور در سال 1391، برخی از این نکات مورد اشاره قرار گیرد.

اخبار اخبار روز
نرخ رشد اقتصادی که مترادف با نرخ رشد تولید ناخالص داخلی است، بیانگر میزان تغییر در اندازه و حجم تولید کالاها و خدمات، در یک سال مشخص نسبت به سال قبل از آن است. مفهوم اندازه و حجم در اینجا دارای اهمیت اساسی است، زیرا به این امر اشاره دارد که ارزش تولید کالاها و خدمات می‌تواند افزایش یابد، بدون آنکه حجم واقعی تولید زیاد شود. به عبارت دیگر، ارزش کالاها و خدمات تولیدشده در اقتصاد به 2 عامل قیمت و مقدار بستگی دارد که افزایش هر یک یا توامان آنها منجر به افزایش ارزش تولید می‌شود. به‌منظور محاسبه رشد اقتصادی لازم است که اثر افزایش قیمت از محاسبات حذف شود که این فرآیند را محاسبه تولید ناخالص داخلی به قیمت‌های ثابت می‌نامند. مفهوم قیمت‌های ثابت
به آن معنی است که حسابداران ملی، یک سال مشخص را که به آن سال پایه گفته می‌شود انتخاب کرده و قیمت‌های آن سال را مبنای ارزش‌گذاری مقدار تولید سال‌های دیگر قرار می‌دهند. به‌منظور حفظ سطح دقت نتایج محاسبات ملی و به‌ویژه نرخ رشد اقتصادی، لازم است که سال پایه در فواصل چند ساله تغییرکند. سال‌های پایه آماری در حساب‌های ملی ایران معادل سال‌های پایه آماری شاخص‌های قیمت از جمله شاخص قیمت مصرف‌کننده (به عنوان مبنای محاسبه نرخ تورم) است. از ابتدای انجام محاسبات ملی در کشور در سال 1338، تاکنون نتایج بر اساس سال‌های پایه 1353، 1361، 1369 و 1376 منتشر شده است و سال‌های پایه 1383 و 1390 نیز در دستور کار قرار گرفته یا خواهد گرفت. بر اساس آنچه گفته شد، اکنون می‌توان دریافت که وقتی نرخ رشد اقتصادی سال 1391 حدود منفی 6 درصد اعلام می‌شود، به‌طور ضمنی به سال پایه محاسباتی که منجر به این نرخ شده است نیز اشاره می‌کند که همان سال پایه 1376 است. به عبارت دقیق‌تر، خبر اعلامی درباره نرخ رشد اقتصادی سال 1391 را می‌توان به این صورت بازگو کرد که نتایج محاسبات ملی بانک مرکزی بر مبنای قیمت‌های سال 1376 نشان می‌دهد که نرخ رشد تولید ناخالص داخلی سال 1391 معادل منفی 8/5  درصد بوده است. اکنون این پرسش به ذهن متبادر می‌‌گردد که آیا با تغییر سال پایه از 1376 به 1383 یا 1390، امکان تغییر نتایج وجود دارد. پاسخ مثبت است زیرا اگر این امکان وجود نداشت، ضرورت تغییر سال پایه نیز منتفی می‌شد. بر اساس همین ضرورت نیز می‌توان گفت که هر چه سال مورد بررسی به سال پایه نزدیک‌تر باشد، خطا در محاسبات کاهش یافته و در نتیجه نرخ رشد محاسبه شده دقیق‌تر خواهد بود. اکنون می‌توان این پرسش را دقیق‌تر طرح کرد و پرسید که چرا تغییر سال پایه در نتایج اثرگذار است. پاسخ اجمالی این است که همان‌گونه که وزن هزینه‌ای کالاها و خدمات در سبد کالاها و خدمات مصرفی خانوار در سال پایه، تعیین‌کننده ضرایب محاسباتی نرخ تورم است و تغییر سال پایه که با تغییر این ضرایب همراه است منجر به تفاوت در نرخ تورم محاسبه شده می‌گردد، در حساب‌های ملی نیز تفاوت وزن ارزش افزوده فعالیت‌های مختلف در دو سال پایه مختلف منجر به تغییر در نرخ رشد تولید ناخالص داخلی می‌شود. به عبارت دیگر، هر چه سهم ارزش افزوده یک فعالیت در تولید ناخالص داخلی بیشتر باشد، نرخ رشد ارزش افزوده آن نیز سهم بیشتری در تعیین نرخ رشد تولید ناخالص داخلی خواهد داشت.
جدول زیر که از آمارهای حساب‌های ملی بانک مرکزی استخراج شده است، تفاوت وزن ارزش افزوده فعالیت‌های مختلف از تولید ناخالص داخلی را در سال‌های 1376، 1383 و 1390 که سال‌های پایه آماری قلمداد می‌شوند، نشان می‌دهد. بانک مرکزی تاکنون سال‌های پایه 1383 و 1390 را برای محاسبات ملی به قیمت‌های ثابت عملیاتی نکرده است.
همان‌گونه که در جدول نشان داده شده است، در فواصل سال‌های مذکور، سهم ارزش افزوده فعالیت‌های مختلف دچار تغییرات بعضا قابل‌توجهی بوده است. اگر تنها به سهم چهار گروه اصلی شامل کشاورزی، نفت، صنایع و معادن و خدمات نگاه کنیم، تفاوت قابل‌ملاحظه‌ای را مشاهده می‌کنیم. مثلا سهم کشاورزی از 8/14 درصد تولید ناخالص داخلی در سال 1376 به 8/10 درصد در سال 1383 و سپس به 8/8 درصد در سال 1390 کاهش یافته است. در مقابل، سهم نفت (شامل استخراج نفت و گاز طبیعی و پالایش نفت در واحدهای تابعه وزارت نفت) از 14 درصد در سال 1376 به 1/24 درصد در سال 1383 و سپس به 3/27 درصد در سال 1390 افزایش داشته است. تحولات گروه صنایع و معادن از نظر سهم از تولید ناخالص داخلی نسبتا اندک بوده است، به نحوی که سهم آن از 20 درصد در سال 1376 به 1/18 درصد در سال 1383 کاهش یافته و سپس در سال 1390 به 2/21 درصد افزایش یافته است. سهم گروه خدمات نیز کاهش قابل‌توجهی را نشان می‌دهد. سهم ارزش افزوده این گروه از تولید ناخالص داخلی در سال 1376، 4/52 درصد بوده است که در سال‌های 1383 و 1390 به ترتیب به 5/49 و 3/46 درصد کاهش یافته است.  در صورت تغییر سال پایه مثلا به سال 1390، اثر تغییر سهم‌ها با توجه به واقعیات اقتصاد ایران بر نتایج محاسبات ملی چه خواهد بود؟ برای پاسخ به این پرسش می‌توان نرخ‌های رشد هر فعالیت در سال 1391 را در سهم آن در سال 1390 ضرب و نتایج به‌دست آمده را با نتایج سال پایه 1376 مقایسه کرد. به همین نحو می‌توان برای سال پایه 1383 نیز عمل نمود، با این توضیح که لازم است نخست برای سال‌های پس از آن تا سال 1390، محاسبات را به همین نحو بر پایه سال 1383 انجام داد، اما حتی پیش از هر گونه محاسبه‌ای می‌توان گفت که با توجه به اینکه سهم ارزش افزوده گروه نفت در سال‌های 1383 و 1390 به‌شدت افزایش یافته و نرخ رشد ارزش افزوده گروه مذکور نیز در سال 1391 به‌شدت کاهش داشته است، انتظار می‌رود که اثر این کاهش در رشد تولید ناخالص داخلی در مقایسه با سال پایه 1376 بسیار بیشتر باشد، به نحوی که رشد تولید ناخالص داخلی را به مقداری بیشتر از منفی 8/5 درصد کاهش دهد. نگارنده بر اساس اطلاعات منتشر شده بانک مرکزی، نرخ رشد سال 1391 را با فرض اینکه سال‌های 1383 و 1390 سال پایه باشند، به‌طور جداگانه برآورد کرده است.
برای انجام این برآورد فرض دیگری نیز در نظر گرفته شده مبنی بر اینکه نرخ رشد ارزش افزوده هر یک از فعالیت‌ها نسبت به تغییر سال پایه حساسیت چندانی ندارد و در نتیجه سهم‌های اجزای هر فعالیت از ارزش افزوده آن فعالیت تغییر قابل‌توجهی نداشته است. بر این اساس، در برآوردها، از همان نرخ‌های رشد ارزش افزوده فعالیت‌ها برای سال 1391 که بر اساس سال پایه 1376 اعلام شده است، استفاده گردید.
صرف‌نظر از محاسبات و پیچیدگی‌های احتمالی آنکه شرح آن ممکن است در این مجال و مقال نگنجد، مطابق با نتایج به‌دست آمده می‌توان گفت که بر اساس سال پایه 1383 و 1390، نرخ رشد تولید ناخالص داخلی از حدود 6 - درصد به حدود 8 - درصد کاهش می‌یابد (در باره محاسبه بر مبنای سال 1390، به علت اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها و ابهام در نوع اعمال آن در حساب‌های ملی بانک مرکزی، اظهار نظر نگارنده در این زمینه که آیا نرخ رشد اقتصادی حتی کمتر از 8 - درصد است، با احتیاط همراه است). در این صورت باید گفت که نرخ رشد اعلام شده برای سال 1391 بر اساس سال پایه 1376، با بیش‌گویی به میزان دو واحد  درصد روبه‌رو است.
بر همین سیاق، در صورتی که در یکی از سال‌ها در آینده نزدیک (مثلا سال 1393)، گشایشی در تولید و صادرات نفت ایران حاصل شود، قطعا محاسبات بر مبنای سال پایه 1390 نسبت به 1376، منجر به نرخ رشد محاسباتی بیشتری برای تولید ناخالص داخلی خواهد گردید. مضاف بر اینکه، خطای ناشی از دوری از سال پایه نیز به حداقل خواهد رسید.  حاصل گفتار این است که نرخ رشد اعلام شده سال‌های اخیر به‌ویژه سال 1391 از بابت دوری از سال پایه با خطای قابل‌توجهی روبه‌رو است و در صورت باقی ماندن بر آن، برای سال 1392 و پس از آن نیز این خطا ادامه یافته و حتی بزرگ‌تر خواهد شد. تنها راهی که برای رفع این نقیصه متصور است، اهتمام دستگاه‌های مسوول آماری کشور برای تغییر سال پایه است. با توجه به اینکه سال 1390، آخرین سال پایه آماری و نزدیک‌ترین سال به سال‌های جاری است، می‌توان توصیه کرد که سال پایه آماری حساب‌های ملی نیز در اسرع وقت به سال پایه 1390 تغییر یابد.
 
* کارشناس اقتصادی/دنیای اقتصاد
 

ثبت نظر

ارسال

نمایش‌

جدیترین اخبار

بی توجهی به کارکنان نفت در تعیین پاداش پایان خدمت کارکنان دولت!

بر اساس لایحه بودجه ۱۴۰۲ در سال آینده پاداش پایان خدمت کارکنان در ازای هر سال خدمت و به میزان حداکثر تا سی سال ۵۲۰ میلیون تومان پیش‌بینی شده که نسبت به امسال ۷۵ میلیون تومان اضافه شده است.

  • 403

2877 میلیارد دلار ثروت نفتی برباد رفته در 12 سال تحریم

برای فهم بهتر مقدار هزینه 2877 میلیارد دلاری وارد شده از صادرات نفتی از دست رفته تا پایان سال میلادی گذشته، می‌توان به ارزش ریالی آن با توجه به قیمت دلار در بازارهای امروز اشاره کرد که بالغ بر 100.7 هزار هزار میلیارد تومان می‌شود.

  • 408

رحیمی: در لایحه بودجه ۱۴۰۲ هیچ افزایش قیمتی برای حامل‌های انرژی دیده نشده است/ معافیت برای خانوارهای کم‌درآمد

عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی گفت: سال آینده هیچ افزایش قیمتی برای حامل‌های انرژی از جمله بنزین، گازوئیل و گاز را نداریم و این موضوع اصلاً در بودجه سال ۱۴۰۲ نیامده است.

  • 479

اشتباه بانک مرکزی در آبان ماه

سید احسان خاندوزی، سخنگوی اقتصادی دولت : نرخ ارز در سامانه نیما متغیر خواهد بود. بخشی از مشکلی که در آبان و آذر ماه به وجود آمد بود. اشتباه در تخصیص ارز در یکی از زیرمجموعه های بانک مرکزی بود و موجب شد واردات برای کالاهایی که با درهم باید وارد می شد با محدودیت همراه شود .که باعث شد این موضوع القا ش ...

  • 478

قیمت قطعات یدکی در بازار سلیقه ای شد/ خبری از نظارت نیست

رئیس اتحادیه تعمیرکاران خودرو با اعلام اینکه قیمت قطعات یدکی گران شده اما قیمت دستمزد تعمیرکاران خودرو تغییر نکرده است، گفت: در حال حاضر قیمت قطعات یدکی خودرو بسیار بالاست و هیچ نظارتی در این رابطه انجام نمی شود.

  • 475

کارنامه روحانی و رئیسی در کنترل تورم

«تورم را نصف و سپس تک‌رقمی خواهیم کرد»؛ این دقیقا وعده‌ای بود که سیدابراهیم رئیسی در انتخابات سال گذشته داد. اکنون 16 ماه از آغاز به کار دولت او می‌گذرد و بررسی‌ها نشان می‌دهد رئیسی و دولتش در کنترل تورم طی این مدت، نسبت به بازه زمانی مشابه در دولت روحانی، ناکام بوده‌اند.

  • 397

سابقه بیمه خریدنی نیست ولی یک استثنا دارد

سابقه بیمه خریدنی نیست مگر اینکه فرد به ۶۰ سال رسیده باشد و برای بازنشسته شدن نیاز به خرید سابقه بیمه داشته باشد.

  • 569

مردم بیشتر چه خانه‌هایی می‌خرند؟

فشار تقاضا برای واحدهای کوچک متراژ و قدیمی نمایه غالب در این بازار است.

  • 340

اقتصاد کلان چیست؟

ه علت تاثیرگذاری وضعیت اقتصادی بر تمامی افراد، مسائل اقتصاد کلان، نقش مهمی را در مباحثات سیاسی ملی ایفا می‌کنند. شرکت‌کنندگان در انتخابات از وضعیت اقتصادی آگاه هستند و می‌دانند که سیاست‌های دولت می‌تواند از راه‌های قابل‌توجهی بر اقتصاد، تاثیرگذار باشد.

  • 387

چرا مردم تمایلی به بیمه‌های زندگی ندارند؟

یک مدیر بیمه‌ای ضمن تشریح برخی دلایل عدم توجه مردم به بیمه‌های زندگی، گفت: :‌ یکی از مهمترین دلایل تورم و کاهش ارزش پول است که مردم متناسب با شرایط تصمیم می‌گیرند.

  • 532

قطار سریع السیر در بازار سکه

برخی از سکه بازان با اشاره به اظهارات اخیر رئیسی درباره قطار پیشرفت به کنایه می گفتند نرخ دلار این روزها سوار قطار سریع السیر شده و ایستگاه ها را یکی پس از دیگری طی می کند. همین امر موجب شده سکه بازان تحت هیجان افزایش قیمت دلار در موقعیت خرید قرار بگیرند.

  • 498

نقش موثر اصناف در تنظیم بازار و توزیع کالاهای اساسی

رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت قزوین با تاکید بر نقش مهم اصناف در پیشبرد اهداف اقتصادی کشور و توزیع کالا و خدمات بین جامعه گفت: بدون همراهی و حضور موثر اصناف هیچ برنامه‌ای در بازار قابلیت اجرا و عملیاتی شدن ندارد.

  • 397

احتمال تغییر سن و سابقه بازنشستگی در بودجه ۱۴۰۲/ کدام صندوقها با بودجه دولت سرپا هستند؟

دولت برای جلوگیری از تشدید چالش در صندوقهای بازنشستگی بایستی پیشنهادهای تحولی در حوزه صندوق‌های بازنشستگی و اصلاح سن و سابقه بازنشستگی در بودجه سال ۱۴۰۲ لحاظ کند.

  • 1786

پول مازاد فروش خودرو در بورس کالا به جیب خودروساز می‌رود؟

عضو هیات رئیسه کمیسیون صنایع و معادن مجلس گفت: اگر قیمت معامله شده خودرو در بورس بالاتر از بهای تمام شده پایه و سود معقول باشد، تفاوت مذکور باید برای مصارف عمومی به طور مثال برای توسعه صنعت حمل و نقل هزینه شود.

  • 285

«زمستان سخت» پتروشیمی ایران آغاز شد

بحران مدیریتی در حالی دومین دارنده منابع گازی جهان را دچار چالش جدی کرده است که رسانه‌های نزدیک به دولت مدت‌ها بود «زمستان سخت اروپا و التماس آن‌ها برای گاز ایران» را نوید می‌دادند.

  • 487

تحلیل تکنیکال بورس چیست؟

تحلیل تکنیکال بورس در واقع علمی در بازارهای مالی است که در آن پیش‌بینی قیمت‌های آینده بر اساس بررسی قیمت‌های گذشته صورت می‌گیرد.

  • 271

وضعیت حاد در بانک های 4 استان کشور

نرخ تسهیلات به سپرده ها پس از کسر سپرده قانونی در مهر ماه امسال، در 4 استان کشور بالاتر از 100 درصد بوده که اتفاقی خطرناک در اقتصاد قلمداد می شود. به باور برخی تحلیل گران این رویداد می تواند موجب رشد فزاینده نقدینگی شده و از این حیث این 4 منطقه را میدان انفجار نقدینگی می دانند.

  • 1934

بیشترین رشد قیمت سهام بانکی به سامان رسید

در اولین روز هفته معاملات بورس و فرابورس تهران، شاهد تغییرات اندک شاخص سهام بانک‌ها و موسسات اعتباری در بازار سرمایه بودیم.

  • 1740

بیشترین رشد قیمت سهام انبوه سازی، املاک و مستغلات به وتوس رسید

در اولین روز کاری هفته معاملات بورس وفرابورس تهران شاهد افت شاخص سهام شرکت های انبوه سازی،املاک و مستغلات دربازار سرمایه بودیم.

  • 675

وصول ۲۷۰ هزار میلیارد تومان مالیات در ۷ ماه/ درآمد مالیاتی مهر ۵۰ هزار میلیارد تومان شد

با توجه به آمارهای سازمان امور مالیاتی طی ۷ ماهه سال جاری حدود ۲۷۰ هزار میلیارد تومان مالیات وصول شده است و درآمد مالیاتی مهر ماه ۵۰ هزار میلیارد تومان بوده است.

  • 361