چراغ کدام موسسه اعتباری زودتر سبز می‌شود؟

البته در این میان تنها مهر اقتصاد است که دنبال تبدیل شدن به بانک خصوصی است و بقیه این بازیگران بازار پول می‌خواهند مجوز موسسه اعتباری‌شان زودتر صادر شود.

به گزارش بینا ، بانک مرکزی مصمم است براساس آیین‌نامه نحوه تاسیس و اداره مؤسسات اعتباری غیردولتی، تکلیف مؤسسات اعتباری بزرگ را تا پایان سال‌جاری روشن کند؛ آیین‌نامه‌ای که چهارم اسفند سال گذشته به تأیید هیأت وزیران رسیده و آیین‌نامه‌های مصوب دولت گذشته را لغو می‌کند. پیش از این در 16تیرماه 1387مقررات ناظر برتاسیس و شیوه فعالیت مؤسسه‌های اعتباری غیربانکی به تصویب هیأت وزیران وقت رسیده بود و 21تیرماه 1390هم هیأت دولت دهم آیین‌نامه نحوه تاسیس و اداره بانک ها و مؤسسات اعتباری غیردولتی را دوباره بازنویسی و تصویب کرد.

اما آیین‌نامه‌ای که هیأت وزیران فعلی در 28دی‌ماه سال گذشته به استناد تبصره‌2 ماده 5 قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی تصویب و 4 اسفندماه به بانک مرکزی برای اجرا ابلاغ شده است، حالا نقشه راه تاسیس و فعالیت مؤسسات اعتباری غیربانکی، بانک‌ها و سایر بنگاه‌های واسطه پولی است. البته ابهام و مشکل جدی این است که بسیاری از مؤسسات و تعاونی‌های اعتبار که پیش از آن و حتی مؤسسات بزرگی که قبل از تصویب قانون تنظیم بازار غیرمتشکل پولی مصوب 1383ایجاد شده‌اند، چه مراحلی را پشت سر‌گذاشته‌اند و چه مراحلی را در پیش رو دارند.

آیین‌نامه جدید مراحلی ازجمله اخذ موافقت اصولی، اجازه‌نامه اولیه، اجازه‌نامه تاسیس، اجازه‌نامه فعالیت، مقررات احتیاطی و صلاحیت‌های حرفه‌ای را برای گرفتن مجوز فعالیت مؤسسه اعتباری بانکی یا غیربانکی مشخص و برای هر مرحله، فرایندهای روشنی را تعیین کرده است. اما گزارش همشهری از وضعیت مؤسسات اعتباری مهر، اقتصاد، نور، آرمان، ثامن، افضل توس و ثامن‌الحجج براساس گفته‌های مسئولان ارشد بانک مرکزی و برخی خبرهای منتشر‌شده تاکنون چشم‌انداز فعالیت مشروط این مؤسسات برای عبور از 8 ایستگاه پیش رو را ترسیم می‌کند.

• ایستگاه 1 : تودیع سرمایه اولیه نزد بانک مرکزی: اعضای هیأت مؤسس مؤسسات اعتباری یا بانک‌ها موظف هستند سرمایه اولیه را نزد بانک مرکزی تودیع کنند که پس از این اقدام بانک مرکزی درخصوص منشأ واقعی مبلغ سپرده‌شده بررسی خواهد کرد تا منع قانونی وجود نداشته باشد. مهر اقتصاد، نور، آرمان، ثامن و افضل توس اقدام به تودیع سرمایه اولیه خود کرده‌اند و ثامن‌الحجج هنوز در ایستگاه نخست مانده است.
•  سرمایه اولیه تودیع شده نباید از محل سپرده‌های مشتریان باشد و افزون بر آن بانک مرکزی درباره منشأ قانونی پول‌ها بررسی خواهد کرد. البته در شرایط عادی سرمایه اولیه باید تماما توسط مؤسسات تعهد شده و 50درصد آن به‌صورت نقد به‌حساب بانک مرکزی آن هم قبل از تقاضای تاسیس واریز شود.

• ایستگاه 2 : مراجعه به بانک مرکزی و تشکیل پرونده ثبتی و گرفتن موافقت اصولی: گام نخست برای گرفتن مجوز مؤسسه اعتباری مراجعه به بانک مرکزی و تشکیل پرونده است. 
• از 5شرکت تعاونی اعتباری نور، آرمان، ثامن، افضل توس، ثامن‌الحجج و البته مهر اقتصاد، تا‌کنون ثامن‌الحجج اقدام قانونی برای ثبت پرونده و ارائه درخواست قانونی جهت پذیرش شرایط و ضوابط بانک مرکزی نکرده است و مؤسسه اعتباری نور، ثامن، آرمان و افضل توس این مرحله را پشت سرگذاشته‌اند و مهر اقتصاد هم که در سال 1381مجوز اولیه مؤسسه اعتباری را اخذ کرده بود در اسفندماه سال 1391با تأیید اساسنامه از سوی شورای پول و اعتبار مواجه شد تا بتواند مجوز بانک را بگیرد.

• ایستگاه 3 : اخذ مجوز اولیه و سپس اجازه‌نامه تاسیس: مهر اقتصاد، نور، ثامن‌، افضل توس، و آرمان با موفقیت این مرحله را پشت سر‌گذاشته‌اند و ثامن‌الحجج نتوانسته مجوز اولیه برای وارد شدن به ایستگاه‌های بعدی را از بانک مرکزی بگیرد. اختلاف نظر بین بانک مرکزی و ثامن‌الحجج منجر به تشکیل پرونده‌ای در دستگاه قضاییه شده است و رأی نهایی دادگاه صالح نشان خواهد داد که ثامن‌الحجج چه فرجامی پیدا خواهد کرد. به جز ثامن‌الحجج بقیه مؤسسات یادشده اجازه‌نامه تاسیس برای ثبت در مرجع ثبت شرکت‌ها را گرفته‌اند.

• ایستگاه 4 : اخذ مجوز پذیره‌نویسی و مراجعه به بازار سرمایه: هرکدام از مؤسسات اعتباری موظف هستند جهت تأمین سرمایه پیش‌بینی‌شده برای تاسیس و فعالیت خود، اقدام به پذیره‌نویسی کنند. به‌نحوی که در این مرحله اصل مهم بلوک‌بندی سهام رعایت شده باشد. 
• تاکنون مؤسسه‌های ثامن، نور، آرمان و مهر اقتصاد مجوز پذیره‌نویسی را گرفته‌اند اما افضل توس همچنان در انتظار تصمیم بانک مرکزی و شورای پول و اعتبار است که آیا مجوز پذیره‌نویسی را صادر خواهد کرد یا گزینه دیگری مبنی بر ادغام در یکی از بانک‌های خصوصی مبنای ادامه فعالیت قرار می‌گیرد. هنوز مذاکرات بین افضل توس و بانک خصوصی مورد نظر بانک مرکزی ادامه دارد، اما به‌نظر می‌رسد که بانک خصوصی یادشده و افضل توس مایل به ادغام نبوده و سرانجام بانک مرکزی ناچار به صدور پذیره‌نویسی و مجوز جداگانه برای افضل توس خواهد شد.
•  در این مرحله مؤسسات حق جذب سپرده و ایجاد شعبه جدید ندارند اما از حق اعطای تسهیلات برخوردارند. البته برخی خبرها و گزارش‌ها از جذب سپرده به‌صورت آشکار و حتی افزایش تعداد شعب به‌صورت محدود و احتمالا پنهانی حکایت دارد که با دیده اغماض از سوی بانک مرکزی مواجه شده است.

• ایستگاه 5 : پایان پذیره‌نویسی و تأیید بلوک‌بندی سهام: تنها مؤسسه اعتباری نور توانسته است مرحله پذیره‌نویسی خود را به پایان برساند و مهر اقتصاد هنوز موفق به واگذاری 51درصد از سهام خود به سهامداران نشده و تاکنون 20درصد از سهام آن به فروش رفته است. مؤسسه آرمان و ثامن هم که مجوز پذیره‌نویسی را گرفته‌اند، در حال یافتن مشتریان و سهامداران جدید هستند. براساس قانون و آیین‌نامه مرتبط با آن، شرکت‌ها و اشخاص حقوقی تنها می‌توانند 10درصد از سهام مؤسسه اعتباری را در اختیار بگیرند و اشخاص حقیقی هم کمتر از 5درصد حق دارند سهام بخرند. افضل توس هم هنوز مجوز پذیره‌نویسی را اخذ نکرده و تکلیف آن برای ادغام احتمالی با یک بانک خصوصی به‌دلیل ادامه مذاکرات مشخص نیست.

• ایستگاه 6: احراز شرایط و ضوابط خاص بانک مرکزی: پس از پایان مرحله پذیره‌نویسی و عبور از ایستگاه پنجم، درباره رعایت نسبت کفایت سرمایه، نسبت تسهیلات کلان و نسبت تسهیلات به اشخاص مرتبط تصمیم‌گیری خواهد کرد و به‌تدریج مقررات ناظر بر شفافیت مالی و... را کنترل می‌کند. مؤسسه اعتباری نور این مرحله را پشت‌سرگذاشته و از آنجا که ضوابط یادشده در زمان طی‌کردن ایستگاه‌های مختلف کنترل می‌شود، مؤسسات ثامن، آرمان، افضل توس و مهر اقتصاد مشکلی از این حیث ندارند و البته همچنان زیر ذره‌بین نظارتی بانک مرکزی قرار خواهند داشت

• ایستگاه 7 : اخذ مجوز قانونی فعالیت از بانک مرکزی. مؤسسه اعتباری نور مجوز رسمی فعالیت را اخذ کرده و به جمع 3‌مؤسسه دیگر توسعه، کوثر و عسکریه به‌عنوان چهارمین مؤسسه اعتباری دارای مجوز رسمی فعالیت پیوست و این نتیجه تجمیع تعاونی‌های اعتبار کارسازان آینده و پیشگامان همیار یزد و صندوق‌های قرض‌الحسنه «ریحانه‌گستر» و «مشیز» بوده و مسئولیت پاسخگویی به مشتریان این نهادهای پولی را بر‌عهده خواهد داشت. 
• مهر اقتصاد هنوز مجوز رسمی برای فعالیت به‌عنوان بانک را ندارد و جزو فهرست مؤسسات اعتباری هم نیست اما برای فعالیت خود با مانعی مواجه نبوده و درصورت پایان مرحله پذیره‌نویسی و رعایت اصل مهم بلوک‌بندی سهام، می‌تواند به‌عنوان بانک خصوصی فعالیت کند، هرچند هم‌اکنون هم عنوان بانک در سردر شعب آن دیده می‌شود. ثامن و آرمان هم پس از پایان مرحله پذیره‌نویسی برای طی مراحل بعدی باید به بانک مرکزی مراجعه کنند.

• ایستگاه 8 : آغاز فعالیت حرفه‌ای عملیات مرتبط: ایستگاه پایانی اخذ مجوز برای ارائه خدمات قانونی مؤسسات اعتباری و ایجاد شعب و... است که برای هر کدام به‌صورت موردی باید از بانک مرکزی مجوز گرفته شود. در حال حاضر مؤسسه نور درصورت درخواست می‌تواند نسبت به ایجاد شعب جدید اقدام کند اما ثامن، افضل‌توس، آرمان و مهر اقتصاد روی کاغذ چنین اجازه‌ای را ندارند.