ظهور قدرت‌های انحصاری؟

نقاط قوت

از نقاط قوت این بازار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱- شفاف‌شدن معاملات ارزی: با توجه به چارچوب ارائه شده در این بازار، قرار است تمام معاملات عمده بین صرافی‌ها، صرافی‌ها با بانک‌ها و بانک‌ها با یکدیگر در این بازار انجام شود. هر چند چنین معاملاتی نیز قبلا در اقتصاد کشور انجام می‌شد، اما دسترسی به آمار و اطلاعات این نوع معاملات در قالب بازار متشکل ارزی افزایش یافته و شفافیت این نوع معاملات، بهبود می‌یابد.

۲- تقویت توان نظارتی بانک مرکزی: با توجه به ساختار تعریف‌شده برای این بازار، بانک مرکزی در هر دو سمت عرضه و تقاضای این بازار به‌عنوان ناظر حضور داشته و همانند سازمان بورس و اوراق بهادار کشور بر معاملات در این بازار نظارت خواهد داشت. این امر توان نظارتی بانک مرکزی بر بازار ارز کشور را تقویت می‌کند.

۳- افزایش استقلال قیمت‌گذاری نرخ ارز: تاریخ اقتصادی کشور گویای آن است که نرخ ارز همواره از طریق بازارهای کشورهای همسایه تعیین می‌شده است. این امر آسیب‌پذیری بازار ارز را به‌شدت افزایش داده و قدرت بانک مرکزی در مدیریت این بازار را کاهش می‌دهد. تشکیل بازار متشکل ارزی، وابستگی نرخ ارز در بازار داخلی به قدرت تعیین‌کنندگی نرخ در بازار کشورهای منطقه را کاهش داده و این امر آسیب‌پذیری بازار ارز کشور را کاهش می‌دهد.

۴- کاهش فعالیت‌های سوداگرانه: ساختار ارائه شده برای بازار متشکل ارزی گویای آن است که در این بازار تنها معاملات نقدی و فیزیکی مجاز بوده و امکان انجام سایر معاملات در این نوع بازار وجود ندارد. این امر شدت فعالیت‌های سوداگرانه در بازار ارز کشور را کاهش داده و به بیان دیگر، تقاضای سوداگرانه بازار ارز را حذف می‌کند. بر این اساس، بخشی از جابه‌جایی تقاضای ارز کشور در نتیجه تقاضای سوداگرانه کاهش یافته و توان مدیریت بازار ارز توسط مقام پولی کشور افزایش می‌یابد.

نقاط ضعف

در کنار نقاط قوت یادشده، بازار متشکل ارزی دارای نقاط ضعف به شرح زیر نیز است:

۱- پاسخگویی به معاملات عمده: بر اساس ساختار ارائه شده، این بازار تنها به معاملات عمده ارزی پرداخته و معاملات خرد در این بازار انجام نخواهد شد. این در حالی است که بخشی از تقاضای بازار ارز کشور، تقاضای خرد بوده و عدم پاسخگویی بازار متشکل ارزی به این نوع از تقاضاها، همچنان نقش صرافان و دلالان را در بازار ارز کشور افزایش می‌دهد.

۲- محدود بودن سمت عرضه بازار: با توجه به اینکه درآمدهای ارزی کشور در نتیجه تحریم‌های اخیر تنها به شرکت‌های پتروشیمی و در حد اندکی به شرکت‌های صادرکننده غیرنفتی محدود خواهد شد، ازاین‌رو، سمت عرضه بازار به ویژگی انحصارگر نزدیک بوده و این امر می‌تواند در در تعیین نرخ ارز در بازار موثر باشد. هر چند در ساختار ارائه شده این بازار تاکید شده است که دامنه نوسان ۵ درصد در این بازار رعایت خواهد شد، اما تداوم چند روزه افزایش ۵ درصد قیمت در بازار، می‌تواند بر افزایش قیمت ارز در بازار دامن بزند.

۳- تقویت چندنرخی ارز: یک نمونه شبیه به بازار متشکل ارزی، بورس کالا است. در این بازار معاملات در سطح عمده انجام می‌شود. با توجه به نقش قیمت‌گذاری مستقیم و غیرمستقیم دولت در این بازار، معاملات در قیمت‌های مدنظر انجام می‌شود، اما قیمت کالاهای معامله شده در بورس کالا در خارج از این مجموعه، متفاوت بوده و این امر رانت بالایی را به‌دنبال داشته است. اگر این پدیده در بازار متشکل ارزی بنا به دخالت مقام پولی اتفاق بیفتد، باید شاهد چند نرخ ارز در بازار باشیم.

۴- عدم حضور واردکنندگان و صادرکنندگان: بر اساس ساختار ارائه شده، بازیگران اصلی در بازار متشکل ارزی، صرافی‌ها، بانک‌ها و صرافی بانک‌ها خواهند بود. چنین ساختاری نشان می‌دهد که هر یک از واردکنندگان و صادرکنندگان برای تامین ارز مورد نیاز یا فروش ارز خود باید به یکی از این بازیگران مراجعه کنند. این امر قدرت انحصاری بالایی برای بازیگران اصلی ایجاد کرده و خود این بازیگران ممکن است در راستای منافع‌شان، اقدام به پیشنهاد قیمت‌های بالا کنند. این امر، بازار متشکل ارزی را از اهداف تعریف شده دور می‌کند.

نتیجه‌گیری و راهکارهای پیشنهادی

با توجه به نقاط قوت و ضعف اشاره شده در این نوشتار، موفقیت بازار متشکل ارزی همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. بر این اساس، تحقق اهداف سیاست‌گذاران ارزی و پولی کشور نیز با شرایط نااطمینانی مواجه شده و ممکن است حتی شکست این بازار، به تشدید بی‌ثباتی در بازار ارز و اقتصاد کشور منجر شود. براین اساس، توجه به نکات زیر در راستای افزایش کارآیی بازار متشکل ارزی و تحقق اهداف تعریف شده برای این بازار، ضروری به نظر می‌رسد:

۱- تعریف سازوکار برای پاسخ به نیازهای خرد: با توجه به اینکه در ساختار بازار متشکل ارزی، تنها به نیازهای عمده ارزی پاسخ داده می‌شود و این امر ممکن است مشکلات عدیده‌ای برای تقاضاهای خرد به‌دنبال داشته باشد، پیشنهاد می‌شود ساز و کار پاسخ به تقاضاهای خرد نیز در این بازار مورد توجه قرار گیرد.

۲- تعریف سازوکار برای حضور مستقیم واردکنندگان و صادرکنندگان: عدم حضور واردکنندگان و صادرکنندگان در بازار متشکل ارزی، می‌تواند قدرت انحصاری بازیگران اصلی بازار را در ارائه خدمات به تقاضاکنندگان و عرضه‌کنندگان ارز، افزایش دهد. ازاین‌رو، ضروری است سازوکار لازم برای حضور واردکنندگان و صادرکنندگان در محدوده‌های مشخص و معین، تعریف شود.

۳- تقویت سمت عرضه بازار: با توجه به اینکه تمام مشکلات بازار ارز کشور از ضعف در سمت عرضه این بازار ناشی می‌شود، ازاین‌رو، برای موفقیت بازار متشکل ارزی نیز ضروری است سمت عرضه این بازار با ارائه مشوق‌های مختلف به دارندگان ارز در سطوح متفاوت از سوی بانک مرکزی تقویت شود.

۴- ثبت اهداف معامله‌گران در بازار: یکی از فعالیت‌های مورد انتظار بازار متشکل ارزی، ایجاد تقاضاهای صوری در این بازار است. به نظر می‌رسد می‌توان با الگوبرداری از معاملات در بازار سهام، برای هر یک از تقاضاکنندگان و عرضه‌کنندگان در بازار متشکل ارزی، کد کاربری ارائه کرده و بازیگران اصلی تنها به‌عنوان کارگزار طرفین معامله در بازار عمل کنند. این امر به تقویت شفافیت بازار و کاهش فعالیت‌های سوداگرانه در این بازار کمک می‌کند.