بانک قرض‌الحسنه مهر نیازمند اصلاحات ساختاری است

با گذشت 7 سال از تاسیس بانک قرض‌الحسنه مهر ایران به عنوان نخستین بانک تخصصی در حوزه قرض‌الحسنه، ما را بر آن داشت تا برای دریافت پاسخ ابهامات و سوالاتی که تاکنون بدون پاسخ باقی مانده، با یکی از مسئولان این بانک به گفت‌وگو بنشینیم.

به همین منظور با محسن پدرام که به نمایندگی از بانک ملی به عنوان یکی از سهامداران، به عضویت هیات مدیره این بانک معرفی شده است، به گفت‌وگو پرداختیم.

در این گفت‌وگو که در ادامه می‌خوانید، به مسائل مهمی از جمله نحوه تاسیس بانک، مجوز فعالیت موقت، مشکلات و نحوه فعالیت بانک و چند موضوع دیگر پرداخته شده است.

*آمارهایی که مدیر عامل می‌گویند و یا خدماتی را که اعلام می‌کنند واقعیت ندارد

فارس:آماری که مدیرعامل بانک قرض‌الحسنه مهر ایران اعلام کرد این بود که در سال 92 این بانک 40 درصد افزایش منابع داشت......

پدرام:دیدگاه من با مدیرعامل در تناقض است و خیلی از آمارهایی که می‌گوید را من قبول ندارم. ایشان در مصاحبه‌های مختلف آمارهایی می‌گویند و یا خدماتی را اعلام می‌کنند که واقعیت ندارد. بنابراین بنده 40 درصد افزایش منابع بانک در یک سال را قبول ندارم.

فارس:از این آمار می‌خواستم به این مساله بپردازم که براساس اطلاعاتی که به دست آورده‌ایم، این بانک منابع خود را تنها در بخش قرض‌الحسنه به کار نمی‌گیرد و در برخی مواقع به ناگزیر و یا به هر دلیلی وارد فعالیت‌‌های سرمایه‌گذاری شده است. به همین دلیل افزایش 40 درصدی بیشتر ناشی از سود آن فعالیت‌هاست. فعالیت‌ها در بخش‌های مختلفی از جمله بازرگانی و یا ارز بوده است. البته نه تنها این بانک بلکه بانک‌های دیگری هم بوده‌اند که در این بخش‌ها سرمایه‌گذاری کرده‌اند.

علل دیگر افزایش منابع، ملزم کردن متقاضی تسهیلات به سپرده‌گذاری در بانک است.

پدرام: خوب اجازه دهید، طبقه‌بندی شده جلو برویم. همانطور که می‌دانید فلسفه بنیادی بانک قرض‌الحسنه فعالیت در حوزه قرض‌الحسنه است. یعنی بانک طبق اساسنامه‌ای که شورای پول و اعتبار تصویب کرده، نمی‌تواند در حوزه بازرگانی فعالیت کند.

اگر اخباری از این دست به شما رسیده، کذب است. ترازنامه بانک کاملا مشخص است. ما یک ریال در جایی سرمایه‌گذاری نکرده‌ایم و نمی‌توانیم ورود کنیم. اگر بخواهیم وارد شویم، سازمان بازرسی به سرعت متوجه شده و مانع می‌شود.

فعالیت عمده این بانک، پرداخت تسهیلات قرض‌الحسنه است. تسهیلات قرض‌الحسنه طبق قانون با کارمزد 4 درصد تعریف شده و هزینه‌های بانک از این طریق تامین می‌شود. ما به عنوان هیات مدیره هیچگاه به مدیرعامل اجازه ورود به این حوزه‌ها را نمی‌دهیم. این اخباری که به شما رسیده مقداری غرض‌ورزی است.

*کل سپرده‌های بانک 25 هزار میلیارد ریال است که 24 هزار میلیارد ریال آن تسهیلات پرداخت شده /ما 40 درصد رشد منابع نداشته‌ایم

فارس: با این حساب، افزایش 40 درصدی منابع را رد می‌کنید؟

پدرام: بله؛ کل سپرده‌های بانک 25 هزار میلیارد ریال است که 24 هزار میلیارد ریال آن تسهیلات پرداخت شده است. جزء کوچکی از این سپرده‌ها توسط خیرین و نیکوکاران بوده است. با توجه به شرایط اقتصادی کشور هیچ کسی سپرده‌گذاری قرض‌الحسنه انجام نمی‌دهد. تنها یک بخشی را خیرین و نیکوکاران پرداخت کرده و بخش عمده توسط مشتریانی پرداخت شده که تقاضای تسهیلات داشته‌اند. یعنی حسابی باز کرده‌اند که امید اینکه یک ماه یا دو ماه دیگر بتواند تسهیلات دریافت کند. بنابراین ما 40 درصد رشد منابع نداشته‌ایم.

این نکته را توضیح دهم. ما به عنوان هیات مدیره تاکید کردیم شعب بانک منابع را به خاطر پرداخت تسهیلات جذب نکنند. گفتیم این خلاف قانون است و هر جایی که بازدید استانی داشته و با روسای شعب جلسه داشتیم تذکر دادیم که مشتری را مجبور به سپرده‌گذاری نکنید.

فارس:اما بارها نمونه‌هایی از این دست دیده شده که بانک قرض‌الحسنه مهر ایران، متقاضی تسهیلات را مجبور به سپرده‌گذاری کند. شاید در جاهایی بانک حق داشته باشد و در منطق بانکی، می‌شود به بانک حق داد. ذات بانک در این است که منابع خود را بیشتر کند. در بانک‌داری متعارف این مسائل وجود دارد. حالا از بانک یک تعریف دیگری داریم، شاید باید ساختارها را اصلاح کنیم. چون بانک قرض‌الحسنه است، چون با ابزار سود نمی‌تواند مشتری را جذب کند، از این ابزار استفاده می‌کند. بنابراین بخشی از رشد سپرده‌ها با این روش ایجاد می‌شود.

پدرام: قطعا همین طور است. اگر افزایش منابعی بوده بخش عمده آن از این طریق بوده است. سپرده‌گذاری افراد خیر بخش کوچکی از سبد سپرده را شامل می‌شود. ضمن اینکه ما فعالیت‌های جانبی مثل صدور ضمانت‌نامه را نداریم.

فارس:در حوزه ال سی هم نمی‌توانید ورود کنید؟

پدرام: اصلا. قانون چنین اجازه‌ای به ما نداده و تنها دامنه فعالیت ما قرض‌الحسنه است. و اختصاص منابع در قالب تسهیلات قرض‌الحسنه است.

فارس:علاوه بر این ابهام، یک حلقه مفقوده دیگری وجود دارد که بر می‌گردد به زمان تاسیس. اینکه بانک قرض‌الحسنه تاسیس شد، کار خوبی بود اما اگر به یاد داشته باشید، بحث‌هایی بین دولت و بانک مرکزی بود برای تاسیس بانک. اول اینکه محدودیت قانونی وجود داشت. زیرا پس از ابلاغ سیاستهای اصل 44 دولت دیگر امکان تاسیس بانک و یا هر شرکت دولتی دیگری را نداشت. غیر از بانک توسعه تعاون که در قانون تصریح شده بود، تکلیف شد که دولت نمی‌تواند بانک جدیدی تاسیس کند.

بانک قرض‌الحسنه مهر ایران با سرمایه دولت تشکیل شد اما در مجوزی که رئیس کل بانک مرکزی وقت (طهماسب مظاهری) داد قید شد مشروط بر اینکه پس از دو سال فعالیت بیش از نیمی از این بانک در بورس عرضه شود.

اما تا این لحظه این کار انجام نشده است. با توجه به اینکه مجوز دو ساله بود، در حال حاضر مجوز فعالیت به اتمام رسیده است. حتی ما مصاحبه‌ای با معاون نظارتی بانک مرکزی در سال 91 داشتیم که وی این مساله را تایید کرد.

اما جنجالی توسط مدیرعامل بانک قرض‌الحسنه به وجود آمد و برخورد بسیار بدی هم با ما شد. البته شاید دلایل اقتصادی برای عدم عرضه سهام این بانک در بورس وجود دارد. ممکن است سوددهی لازم را نداشته باشد و یا در شرایطی نیست که سهام عرضه کند، بنابراین می‌توانیم بگوییم مجوز دو ساله بانک به اتمام رسیده و هم‌اکنون بدون مجوز فعالیت می‌کند؟

پدرام: به این مساله ورود نکنید بهتر است.

فارس:چرا؟

پدرام: یک سری مشکلاتی در این بین وجود دارد. فعلا بیان آن به صلاح نیست.

*با دستور رئیس جمهوری وقت مقرر شد بانک‌ها در تاسیس بانک قرض‌الحسنه مهر ایران مشارکت کنند

فارس:خوب اگر ما بدانیم و موضوع برایمان روشن شود بهتر است. اگر این مساله یک بار برای همیشه باز شود دیگر این موضوع جزو سوالات و ابهامات ما نخواهد بود.

پدرام: خوب، اساس کار از روز اول یک استثنا بود. چون همانطور که می‌دانید بانک‌ها نمی‌توانند در راه‌اندازی بانک یا موسسه دیگری درصدی را به عنوان سرمایه پرداخت کنند. در آن زمان با دستور رئیس جمهور وقت تاکید شد بانک‌ها در تاسیس بانک قرض‌الحسنه مهر ایران مشارکت کنند.

بانک ملی 21 درصد، بانک صادرات 14 درصد، ملت 15 درصد سهم دارند.

فارس:شما هم از بانک ملی به اینجا آمدید؟

پدرام: بله. در صورتی که این یک استثناء بود و نباید کار به این شکل انجام می‌شد. خوب رئیس جمهور اصرار داشت باید یک بانک قرض‌الحسنه داشته باشیم و این کار انجام شد.

مشکل پرسنل، جا و مکان داشتیم. دستور این بود در سراسر کشور 2 هزار شعبه افتتاح شود. بانک‌های ملی و چند بانک دیگر یک باجه از شعب خود را به فعالیت قرض‌الحسنه اختصاص دادند که در مدت دو تا سه ماه، توفیقی نداشت.

بعد از مدتی این باجه‌ها به شعبه مستقل تبدیل شدند. یعنی بانک ملی، صادرات و بانک‌های دیگر برخی اموال خود را واگذار کردند تا بانک قرض‌الحسنه شروع به کار کند.

از طرف دیگر ضوابط بانک مرکزی حوزه فعالیت بانک‌های قرض‌الحسنه را تعریف نکرده بود. در حوزه ضمانت نامه‌ها بانک ابتدا وارد شد اما بعد از مدتی بانک مرکزی اعلام کرد که امکان این نوع فعالیت برای شما وجود ندارد.

بانک شناخته شده برای مردم نبود و هنوز سرمایه ثبت شده در ابتدای تاسیس، تامین نشده است. باید 15 هزار میلیارد ریال سرمایه برای بانک قرض‌الحسنه مهر ایران تامین می‌شد که تاکنون توسط سهامداران پرداخت نشده است. با این شرایط چگونه می‌توان این بانک را در بازار سرمایه عرضه کرد؟

فارس: تاکنون چقدر از سرمایه بانک تامین شده است؟

پدرام: حدود 8 هزار میلیارد ریال.

فارس:سرمایه نقدی است یا دارایی ثابت؟

پدرام: بخش عمده آن املاکی است که بانک‌های سهامدار داده‌اند.

فارس: فارغ از تامین سرمایه، بحث دیگر این است که آیا بانک سوددهی لازم را برای عرضه در بورس دارد؟

پدرام: خیر. با این روندی که بانک پیش گرفته و تاکنون طی کرده احتمال موفقیت آن کم است. حتما باید تغییراتی در ساختار‌های بانک به وجود بیاید. یعنی پیشنهاد بنده این است که با حفظ فعالیت قرض‌الحسنه، از بانک مرکزی مجوز فعالیت در برخی حوزه‌های خدمات بانکی را بگیریم. یک ابزاری که بانک‌ها می‌توانند سود کسب کنند، ضمانت‌نامه‌ها است.

به نظر من اگر این تعدیل‌ها رخ دهد، بانک می‌تواند به سمت و سوی موفقیت قدم‌هایی بردارد.

*بانکی که 7 سال از افتتاح آن می گذرد نباید تنها 25 هزار میلیارد ریال منابع داشته باشد

فارس:غیر از ضمانت‌نامه، چه کار دیگری باید در این بانک انجام شود؟ مثلا سپرده‌های کوتاه مدت و بلند مدت جذب کند؟

پدرام: خیر؛ این کار دیگر اساس بانک قرض‌الحسنه را زیر سوال می‌برد. کارهایی مانند ضمانت نامه، ال سی می‌تواند بانک را از حالت رکود خارج کند.

بانکی که 7 سال از افتتاح آن می‌گذرد، نباید تنها 25 هزار میلیارد ریال منابع داشته باشد. با 530 شعبه و 2500 کارمند. از طرف دیگر نزدیک به همین رقم تسهیلات پرداخت شده و تقریبا برابر است.

*حساب‌های بانک قرمز شده/ذخیره قانونی لازم را داریم

فارس:پس حساب‌های بانک قرمز شده است؟

پدرام: ممکن است در آینده از این هم فراتر رود. از زمان تاسیس تاکنون مدیریت بانک در اختیار آقای مصطفی‌پور بوده و با تفکر خود پیش رفته است.

فارس:الان شما ذخیره احتیاطی دارید؟

پدرام: بله. ذخیره قانونی لازم را داریم و مشکلی برای پاسخگویی به مشتریان بانک نخواهیم داشت. چون با 530 شعبه پتانسیل خوبی برای فعالیت وجود دارد. در حال حاضر بسیاری از بانک‌های خصوصی با شعباتی بسیار کمتر فعالیت می‌کنند. سطح تحصیلات کارکنان بانک کارشناسی ارشد است.

فارس:در واقع به 2 هزار شعبه هم نیاز ندارید؟

پدرام: آنچه که در دستور کار داریم این است که توسعه کمی شعب متوقف و توسعه کیفی مورد توجه است. ضرورتی ندارد در هر شهرستان 7-8 شعبه داشته باشیم. باید کیفیت کار را بالا برده و خدمات بیشتری به مشتریان ارائه کنیم.

کارهای زیادی در دست بررسی است که امیدواریم تا چند ماه آینده به نتیجه برسد.

*ساختار سهامداری بانک/8 بانک سهامدار هستند

فارس:ساختار سهامداری بانک در حال حاضر به چه شکلی است؟

پدرام: بانک ملی 21 درصد، ملت 15 درصد، بانک صادرات 14 درصد، تجارت 11 درصد، سپه 11 درصد، مسکن 9 درصد و رفاه و صنعت و معدن سهام‌های خرد دارند. در کل 10 بانک سهامدار هستند.

فارس:نحوه تعیین اعضای هیات مدیره چگونه است؟

پدرام: دو سال یک بار مجمع بانک قرض‌الحسنه مهر ایران برگزار می‌شود. بانک ملی و ملت هر کدام یک عضو هیات مدیره دارند و بین بانک‌های سپه، تجارت، کشاورزی، مسکن و رفاه دو نفر را تعیین می‌کنند. بانکی ملی و ملت و صادرات سهامدار عمده بانک هستند.

فارس:با توجه به مشکلاتی که این بانک دارد، به نظر نمی‌رسد رقابتی برای عضویت در هیات مدیره بین بانک‌ها وجود داشته باشد.

پدرام: خیر؛ چندان رقابتی وجود ندارد. وقتی قرار شد بانک قرض‌الحسنه تاسیس شود، هیچ بانکی با رغبت اموال خود را نداد و از روی اجبار و دستور بود. در آن زمان افق روشنی برای بانک تعریف نشده بود.

فارس:اما در با توجه به گذشت 7 سال دیگر باید بانک بماند.

پدرام: بله؛ انشاالله فعالیت خود را با تغییر ساختار ادامه ‌می‌دهد.