بیما- فروش «اعتباری» یا نسیه، شیوهای از فروش کالا یا خدمات به خریدارانی است که پول نقد در دست ندارند. در گذشته فروشنده در انجام یک فروش نسیه، احتمالا نام یا شماره شناسایی خریدار، آدرس، مبلغ و نحوه بازپرداخت را در جایی یادداشت مینموده است. کارت اعتباری امروزی، فقط یک روش خودکار و مکانیزه برای این شیوه معامله است. کارتهای اعتباری حاوی یک شماره جهت شناسایی دارنده کارت و سرعت بخشیدن به انجام معامله میباشند.
« در صبح روز دوم سپتامبر بانک در ساعت 9 صبح باز میشود و دیگر هرگز بسته نخواهد شد!»
خودپردازها در ابتدا در محوطه و یا ساختمان شعب بانک نصب میشدند ولی خودپردازهای سالنی برون شعبهای نیز خیلی زود از راه رسیدند. فروشگاههای مواد غذایی خیلی زود به مزایای خودپرداز پی بردند و به نصب آن در شعب خود پرداختند. نصب دستگاههای خودپرداز در فروشگاهها باعث دسترسی راحت به پول نقد و در نتیجه ایجاد صف طولانی از مشتریان در فروشگاه و نیز افزایش متوسط میزان خرید بهازای هر مشتری میگردید. فروشگاه مواد غذایی Dalha در Iowa اولین خودپرداز خود را در سال 1975 نصب نمود. در سال 1980 گسترش نصب خودپرداز در فروشگاههای خواروبارفروشی، خود عامل محرک گسترش شبکههای بین بانکی گردید.
در سال 1976 فروشگاه زنجیرهای مواد غذایی آنجلو و استارمارکت در ماساچوست، شروع به نصب پایانهفروش(POS) برای پذیرش کارتهای نقدی نمودند. با این حال، در طول دهه 80 میلادی و حتی دهه 90، حجم تراکنشهای نقدی پایانههای فروش نسبتا کم باقی ماند. اختلاف بانکها و فروشندگان بر سر هزینه دستگاه پایانه فروش و کارمزد تراکنش و نیز تعدد استانداردهای فنی از جمله دلایل این عدم استقبال محسوب میشد.
این مناقشات تا اواسط دهه 90 میلادی ادامه یافت و پس از تحکیم و تثبیت شبکههای خودپرداز، نوبت تثبیت شبکه پایانه فروش آغاز گردید. ازجمله تحولاتی که باعث تثبیت شبکههای خودپرداز و پایانه فروش در این سالها (1976 الی 1995) گردید میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
دیوان عالی ایالات متحده آمریکا اعلام نمود که خودپرداز به عنوان شعبه بانک تلقی نمیشود و لذا محدودیت تعداد شعب برای بانکها در ایالتهای مختلف در مورد خودپرداز صدق نمیکند. این امر باعث توسعه و گسترش شبکههای مالی بین ایالتها گردید.
دوشبکه بزرگ مالی Plus و Cirrus در اوایل دهه 90 توافقنامهای برای ارائه خدمات بدون کارمزد به مشتریان یکدیگر در پای دستگاههای خودپرداز امضا نمودند.
مالکیت شبکههای پرداخت که بیشتر در تملک شرکتهایی با سرمایهگذاری مشترک با بانکها بود به مالکان غیر وابسته به بانک منتقل گردید. بزرگترین مثال این تغییر مالکیت، Concord EFS بود که شبکه MAC را در سال 99 تصاحب نمود و در حالیکه در جایگاه سومی از لحاظ تعداد تراکنش قرارداشت دو رقیب جایگاه اول و دوم خود یعنی Star و Honor EFT که تحت نام Star با یکدیگر ادغام شده بودند را در سال 2001 تصاحب نمود و تعداد پایانههای خود را از 52.500 خودپرداز به 180.000 خودپرداز افزایش داد. این شبکه هم اکنون بزرگترین شبکهEFT (پرداخت الکترونیک) در سراسر آمریکاست.
در کنار توسعه کارتهای اعتباری، روند توسعه تجهیزات بانکی نیز بر سرنوشت آن موثر بوده است و باعث تکامل بیشتر آن شده است. اواخر دهه 1960 میلادی، آغاز فعالیتهای مدرن و امروزی پایانههای خودپرداز (ATM) و پایانههای فروش ( POS) محسوب میگردد. اولین خودپرداز با مشخصات امروزی موسوم به DACS ، در دنیا در آنفیلد تاون لندن در یکی از شعب بانک بارکلی در تاریخ 27 ژوئن 1967 (یک ماه قبل از ثبت CHUBB) نصب گردید. هر چند در این زمان نمونههای دیگری نیز در آمریکا موجود بوده است، اما با توجه به حداقل قابلیتهای مورد انتظار، باید مورد فوق را اولین آنها دانست. البته ماشین DACS از کارت مغناطیسی استفاده نمیکرد بلکه از وچرهای کاغذی که توسط مشتری به ماشین داده میشد و در ازای دریافت یک پاکت پول، در ماشین ضبط میشد، بهره میبرد.
ایده نخستین خودپرداز به شکل امروزیتر، با پذیرش کارت مغناطیسی و تدوین استانداردی برای رمزنگاری و پنهانسازی اطلاعات کارت و دارنده آن بر روی نوارمغناطیسی در سال 1968 به ذهن دونالد وتزل مدیر فروش اسبق آی.بی.ام رسید درست وقتی که در شعبه دالاس در صف مشتریان بانک منتظر رسیدن نوبت خود ایستاده بود.
او پیشنهاد خود را با شرکت Docutel مطرح نمود و پس از جلب رضایت هیئت مدیره شرکت، موفق به عقد قرارداد سرمایهگذاری پنجمیلیون دلاری با بانک بر مبنای این ایده گردید. امری که نشان میدهد مدیران خوشفکر و آیندهنگر بانکی؛ سهم عمدهای در پیشرفت و تکامل این فناوری هم از نظر سرمایهگذاری و هم از نظر تعامل و به خدمتگیری آن داشتهاند و شکل امروزی زندگی ما به نوعی مدیون این تلاشهاست. ساخت کامل این دستگاه در سال 1969 به پایان رسید و پس از آن در دوم سپتامبر 1969 در شعبه Rockville center مربوط به Chemical bank نیویورک نصب گردید.
اگرچه این خودپرداز، کارت مغناطیسی را میپذیرفت ولی فقط پول پرداخت میکرد، عدم پوشش سایر انواع تراکنشها و عدم اتصال به حساب مشتری، همچنان این خود پرداز را به عنوان نمونه اولیه خودپرداز امروزی باقی گذارد.
این ویژگی خودپردازهای اولیه، یعنی عدم اتصال به حساب مشتری به معنای پذیرش کارت اعتباری/نسیه و نه کارت نقدی توسط این دستگاهها بوده است.
در سال 1972 میلادی، City National Bank of Cleveland مجموعه کارت وخودپرداز غیراعتباری را معرفی نمود. خودپردازی که ضمن قبول سپرده، انتقال وجه بین حسابهای سپرده و جاری، پرداخت پول نقد (cash advance) از کارتهای اعتباری، متصل به رایانه مرکزی بانک بود و امکان ارائه اطلاعات و وضعیت حساب مشتریان را فراهم میساخت. پس از آن بود که بانکها با اتصال رشتهای از خودپردازها به یک رایانه مرکزی، شبکه خودپردازها را ایجاد نمودند.
اگرچه در ابتدا شبکه خودپردازها در هر بانک اختصاصی بود، بعدها با اتصال این شبکهها به یکدیگر و تشکیل شبکههای مشترک بینبانکی (مثل شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی موسوم به شتاب در داخل ایران) تحول بزرگی در صنعت پرداخت روی داد.
در شبکههای مشترک بینبانکی، خودپرداز بانکهای مختلف همگی به یک شبکه واحد متصل میگردند و مشتریان نیز به جای استفاده از تعداد محدودی خودپردازهای مربوط به بانک صادرکننده کارت خود، از کلیه خودپردازهای متصل به شبکه مشترک بهره میبرند. شبکههای مشترک بینبانکی، علاوه بر جلب رضایت و اعتماد مشتریان، امکان توسعه فعالیت و خدمات بانکی در نقاط مختلف جغرافیایی با هزینه قابل قبول و منطقی را میسر میساختند. گسترش شبکههای مشترک بین بانکی، در اواسط دهه 1970 میلادی رونق یافت.
در سال 1977 میلادی، Midwest Payments Systems اولین شبکه خودپرداز مشترک بین بانکی و متصل به حسابهای بانکی به نام جینی
(Jeanie )را راهاندازی نمود. در سال 1980 تنها 18 درصد از خودپردازهای شبکهای به شبکه مشترک بین بانکی متصل بودند، اما این نسبت در طول دهه 80 میلادی بهطور چشمگیری تغییر کرد به گونهای که در سال 1990، 94درصد از خودپردازهای متصل به شبکههای بانکی درون شبکه بین بانکی حضور داشتند و امروزه تقریبا همه خودپردازها درون شبکههای بین بانکی قرار دارند.
پیشینه و سیر تکاملی کارتهای نسیه و یا اعتباری(Credit cards) وکارتهای نقدی(Debit cards) در گذر زمان، متفاوت از یکدیگر بوده است. بر اساس دایرهالمعارف بریتانیکا، استفاده از کارتهای اعتباری در سال 1920 میلادی در آمریکا و توسط کمپانیهای نفتی و هتلهای زنجیرهای آغاز شده است. اگرچه برخی منابع، استفاده از کارتهای اعتباری در اروپا را به سال 1890 نسبت میدهند. در معاملات اعتباری اولیه، فقط فروشنده و خریدار بر اساس شناخت و اعتباری که نزد یکدیگر داشتهاند اقدام به انجام معامله اعتباری مینمودهاند تا اینکه در سال 1938، فروشندگان و شرکتها به پذیرش کارتهای اعتباری یکدیگر اقدام نمودند. در گذشته کارتهای اعتباری از مواد مختلفی چون کاغذ یا مقوا، چوب، فلز، فیبر و یا پلاستیک ساخته میشدهاند.
گفته میشود مبدع اولین کارت اعتباری بانکی، شخصی به نام جان بیگینز(John Biggins) در سال 1946 در بروکلین(Brooklyn) نیویورک بوده است. بدین صورت که بانک برای مشتریان خود کارت اعتباری صادر مینمود و فروشندگان میتوانستند با ارائه برگههای فروش مبتنی بر کارت اعتباری، پول خود را از بانک دریافت نمایند و بانک نیز بر اساس این برگههای فروش برای مشتریان خود، صورتحساب صادر مینمود.
کارت اعتباری داینرز کلوب: در سال 1949 داینرز کلوب (Diners club) اولین کارت اعتباری خود را در امریکا صادر نمود. این شرکت هماکنون نیز همچنان در حوزه صدور کارتهای اعتباری فعالیت مینماید. مبدع این کارتها شخصی به نام فرانک مک ناراما (Frank McNarama) بودکه با دعوت از دوست خود رالف اشنایدر (Ralph Schneider) شرکت داینرزکلوب را بر اساس این ایده تاسیس نمودند. شرکت داینرزکلوب با جمعی از رستورانها و بعدها سایر فروشندگان کالا و خدمات، برای پرداخت صورتحساب آنها در ازای ارائه خدمات به دارندگان کارت داینرزکلوب وارد مذاکره شد و البته در این طرح، دارندگان کارت میبایست کل مبلغ را یک جا به شرکت کارت اعتباری داینرزکلوب بازمیگرداندند. این نخستین نمونه کارتهای اعتباری همهمنظوره تلقی میگردد.
1939- شخصی به نام Luther George Simjian دستگاهی به نام بنکمات (Bankmatic) را بهعنوان ماشین تحویلداری خودکار جهت دریافت سپرده خارج از ساعت کاری بانکها طراحی و تولید و در بانک نصب نمود.
1966- بانک Delaware پروژه کارت نقدی را پایلوت نمود.
1967- بانک انگلیسی بارکلی نخستین ماشین پرداخت پول DACS ساخت آقای جان شفرد بارون را در تاریخ 27 ژوئن 1967 در لندن نصب نمود.
1967- یک ماه پس از نصب DACS، شعبه ویکتوریا بانک وستمینستر در انگلیس ، ماشین پرداخت پول Chubb را در تاریخ 31 جولای 1967 نصب نمود.
1967- شرکت متیور (Metior) و بانک سپردهگذاری سوئد (the Swedish saving banks)، ماشین پرداخت پولی به نام بنکومات (Bankomat) را وارد بازار نمودند.
1968- ایده شبکه خودپردازهای آنلاین «متصل به حساب» به ذهن آقای دان وتزل رسید.
1969- یک نمونه عملی از خودپرداز اولیه ساخت شرکت Docutel با همکاری آقای دان وتزل به Chemical Bank نیویورک فروخته شد که در شعبه Rockville Center نصب گردید.
1969- با همکاری بانک میدلند (که قبلا با Chubb همکاری مینمود) و شرکت تازه تاسیس Speytech ماشین پرداخت پول جدیدی که کارت مغناطیسی میپذیرفت وارد بازار اروپا و امریکا شد.
دهه 70 میلادی- خودپردازهای آنلاین و متصل به حساب وارد بازار شدند. شبکه خودپردازهای اختصاصی بانکها توسعه یافت و شبکههای مشترک بینبانکی مطرح گردیدند.
1971- شرکت Docutel نخستین خودپرداز fully functioning bank ATM را وارد بازار نمود.
1971- بانک Omronدر ژاپن نخستین خودپرداز آنلاین خود را نصب نمود.
1972- شرکت IBM نخستین خودپرداز آنلاین متصل به حساب خود یعنی مدل2984 CIT (Cash Issuing Terminal) را طراحی نمود.
1972- رویال بانک کانادا، شبکهای از 13 خودپرداز را راهاندازی نمود. این خودپردازهای دیواری که Bankette نام داشتند با استقبال جمع زیادی از مردم و روزنامهها روبهرو شدند. به نقل از وب سایت این بانک، تبلیغ و راهنمای استفاده از این دستگاه در روزنامهها منتشر گردید.
1972- City National Bank of Cleveland مجموعه کارت نقدی وخودپرداز آنلاین را معرفی نمود.
1974- شرکت Diebold نخستین ATM آفلاین خود را (به نام مدل TABS 500) در بانکی در آتلانتا نصب نمود.
1975- Diebold نخستین خودپرداز آنلاین خود « TABS 550»را روانه بازار نمود.
1978- شرکت کرهای Chungho ComNet Co فروش ماشینهای پرداخت پول را آغاز نمود و نخستین ماشین پرداخت پول خود را در 1983 وارد بازار کرد.
1975- فروشگاه مواد غذایی Dalha در Iowa اولین خودپرداز خود را نصب نمود. ویزا، نخستین کارت نقدی خود را در این تاریخ معرفی نمود.
1976- فروشگاه زنجیرهای مواد غذایی آنجلو و استارمارکت در ماساچوست، شروع به نصب پایانهفروش برای پذیرش کارتهای نقدی نمودند.
1977- Midwest Payments Systems اولین شبکه خودپرداز مشترک بین بانکی و متصل به حسابهای بانکی بهنام Jeanie را راهاندازی نمود.
دهه 80 میلادی گسترش نصب خودپرداز در فروشگاههای رفاه و عرضه مواد غذایی عامل محرک شبکههای مشترک بین بانکی گردید. پایانههای کارتخوان در بسیاری از ایستگاههای پمپ بنزین آزمایش شدند.
1982- ویزا مالکیت شبکه Plus را بهدست آورد و شروع به ساخت شبکه EFT ملی نمود
1985- دیوان عالی ایالات متحده با اعلام عدم تلقی خودپردازها بهعنوان شعبه بانک، توسعه شبکههای بین ایالتی را تشویق کرد و این باعث تثبیت و تحکیم شبکههای بینبانکی گردید.
1988- MasterCard شبکه EFT با نام Cirrus را خریداری نمود.
اواخر دهه 80 خودپردازها عرض اندام مینمودند و پایانههای کارتخوان محزون از درگیری بانک/فروشنده و تعدد استانداردها بودند.
1990- توافقنامه دوجانبه بین Cirrus و Plus امضا شد که به موجب این توافقنامه، دارندگان کارت میتوانستند از خودپردازهای هر یک از این دو شبکه استفاده کنند.
اویل دهه 90- شبکههای EFT ملی تکمیل شدند، دسترسی جهانی به خودپردازها میسر شد و تراکنشهای نقدی آنلاین به سرعت رو به افزایش گذاشتند.
اواسط دهه 90- تراکنشهای آنلاین و آفلاین نقدی شتاب گرفتند. تثبیت و تحکیم شبکههای پایانه فروش آغاز شد.
1996- شبکههای Plus و Cirrus قوانین اضافه بها در خودپردازهای شبکههای خود را حذف نمودند.
1999- شبکه Concord EFS شبکه MAC EFT را بهدست آورد و این آغاز مالکیت غیربانکی شبکههای EFT محسوب میشود.
در ابتدا تجار و بازرگانان بهویژه در هنگام مسافرت از این نوع کارتها استفاده مینمودند. ولی در سال 1960 شرکتهای صادرکننده کارت اعتباری، بسته تبلیغاتی تحت عنوان «صرفه جویی در وقت» تولید نمودند و اقدام به ارسال بستهها و کارتهای اعتباری، حتی به آدرس کسانی که متقاضی کارت نبودند، نمودند. در میان دریافتکنندگان افراد بیکار، الکلی، معتاد، مقروض وجود داشتند.!
بتی فرنس (Betty Furness) دستیار ویژه جانسون رییس جمهور وقت آمریکا این عمل را مانند «قند دادن به بیمار دیابتی» نامید و در اواسط 1970میلادی، کنگره آمریکا اقدام به وضع قانون برای صنعت کارتهای اعتباری نمود و ارسال کارت اعتباری به افرادی که کارتی درخواست نکرده بودند را به دلیل اتلاف رو به افزایش خدمات پستی و گاها فاقد اعتبار بودن افراد، ممنوع اعلام نمود.
ثبت نظر